Geertekerk, Utrecht – 8 september 2015 – 20:45 uur
Op de vrijdagavond is er weer volop aandacht voor de componisten die dit jaar strijden om de Gaudeamus Award. Eén van de hoogtepunten daarin en wat ons betreft van dit festival is de integrale uitvoering van Chaz Underriner’s ‘Landscape Series: 1’ door Ensemble Modelo62. Underriner boft, want dit stuk is Modelo62, met als gasten het Amsterdam Trombone Quartet, op het lijf geschreven. Zij zorgen voor een zeer boeiende, intense uitvoering van dit overvolle stuk.
Underriner blijkt het type componist dat met name geïnteresserd is in het laten ervaren van de luisteraar. Hij reikt vanuit zijn eigen ervaring hiertoe materiaal aan in een grote mate van diversiteit en stuurt de ervaring van dit materiaal bewust op minimale wijze. De eerste laag, de meest direct aanwezige, is die van video. Vaak gefilmd middels een camera achter de vooruit van de auto. Soms redelijk expliciet: we zien de weg badend in het zonlicht, soms ook veel diffuser: louter de vlekken ten gevolge van het schijnsel van koplampen in het duister. De tweede laag is het geluid dat het rijden in die auto veroorzaakt, de derde een geluidsband die Underriner maakte en die bestaat uit veldgeluiden en een elektronisch voortgebrachte drone en tot slot is er een vierde die bestaat uit de live gespeelde muziek en die eveneens vaak een drone-achtig, bijna terloops karakter heeft. Die lagen combineert Underriner op onverwachte, niet voor de hand liggende en vaak ook totaal onvoorspelbare wijze. De enige constante in het stuk is dat er geen handeling in zit, geen duidelijk verhaal. Het gaat veel meer om sfeer en wijze van uitdrukken. En daar neemt Underriner ruimschoots de tijd voor. Wat dat betreft doet zijn werk soms denken aan dat van Morton Feldman. Niet in muzikale zin, Underriner hanteert een volledig andere taal, maar wel in zijn omgang met het begrip tijd. Net als Feldman is Underriner in staat om de luisteraar te bedwelmen waardoor tijd zijn functie verliest en je louter bent overgeleverd aan je dromen.
En zoals gezegd, hulde aan de musici die de verstilde klanken in dit werk zo subliem vormgeven. Die de subtiliteit en fragiliteit in opperste nuance voor het voetlicht brengen. Zoals die eindeloos klinkende klarinetten en de subtiel van klankkleur veranderende trombones – die klinken vanaf de balustrade helemaal bovenin de kerk. Samen met de beelden, die nu eens wel volledig op zijn plaats zijn en de veldgeluiden creëren ze een wondere wereld.
TivoliVredenburg, Utrecht – 8 september 2015 – 22:30 uur
Op deze vrijdagavond ook het tweede deel van de ‘Late Night World Premieres’ waarin Kluster5, het ensemble in residence, de nieuwe composities van de twee genomineerden brengt die tot nog toe niet aan bod kwamen op dit festival: Ethan Braun en Aart Strootman.
De Amerikaan Ethan Braun, die overigens ook al weer enige tijd in Nederland verblijft, werkt naar eigen zeggen graag volgens regels. Door hem zelf opgestelde wel te verstaan. Wat in dit geval betekent dat hij vooraf besluit dat hij bepaalde dingen wel doet en andere niet. “Een voordeel”, zo zegt hij zelf is “dat er op die manier vaak elementen de compositie in sluipen die ik nooit verwacht had.” ‘Een belangrijke inspiratie voor zijn nieuwe stuk ‘Excess Frame’ was het boek ‘Feminine Endings’ van musicoloog Susan McClary die hier stelt dat waanzinnige vrouwen, zoals Salome in Richard Strauss’ gelijknamige opera worden ingekaderd door “repetitieve, ornamenteel en chromatische overdaad en hoe normatieve procedures, die redelijkheid representeren worden opgericht om als beschermende kaders te dienen en ‘besmetting’ te voorkomen.” In zijn stuk draait Braun het echter om: hier vertegenwoordigd de solostem, in de vorm van de altsax de rede en gaat het het ensemble volledig loos in het verklanken van de chaos. Wel zo verfrissend.
Aart Strootman heeft zich voor ‘Shambling Emerge – after after party’ laten inspireren door improvisator, pianist en componist (hij won in 1961 de Gaudeamus Award) Misha Mengelberg. De titel vormt niet voor niets het anagram van deze op 3 maart jongstleden, na een jarenlange lijdensweg ten gevolge van Alzheimer, overleden grootheid. Voor zijn inspiratie putte Strootman met name uit een op video vastgelegd moment na het laatste concert van Mengelberg met het ICP Orchestra op 1 juni 2014. Mengelberg kroop na het concert in het café achter de piano en kreeg gezelschap van de dochter van bassist Ernst Glerum, Emily. Er ontspon zich een bijzonder quatre-mains. Strootman raakte dit zo dat hij besloot deze noten als basis te gebruiken voor zijn nieuwe stuk. Hij doet er volledig recht aan en creëert een opwindende, maar evengoed subtiele klankwereld rond die eenvoudige noten. Waarmee hij, maar zeker ook de vertolkers van Kluster5, raken aan het wezen van de muziek als ervaring.
Bekijk hier de registratie van de quatre-mains van Misha Mengelberg en Emily Glerum: