Musicologe Thea Derks schreef met ‘Een os op het dak’ –  geen idee hoe ze aan deze bijzondere titel kwam – een leuk en handzaam boekje, nog geen honderd bladzijden, over hedendaagse gecomponeerde muziek. Haar doelgroep is de geïnteresseerde liefhebber die geen zin of tijd heeft voor dikke standaardwerken maar de muziekstukken die hij hoort wel in een kader wil kunnen plaatsen. In deze opzet is zij zeker geslaagd. Het boekje leest lekker weg en Derks valt de lezer niet lastig met een overvloed aan technische termen en plaatjes met noten.

Het boekje is een bewerking van cursusmateriaal dat Derks de afgelopen jaren heeft geschreven voor een cursus moderne muziek die zij onder andere bij het Concertgebouw gaf. Wellicht kent u haar daarvan, of anders wel van de talloze inleidingen die zij verzorgt bij concerten en waarin zij zich altijd een enthousiast en betrokken musicologe betoont. Dat enthousiasme vinden we ook zeker terug in dit boekje.

De hedendaagse muziek laat Derks beginnen bij Arnold Schönberg en de Tweede Weense School. Schönberg als de man die op zoek ging naar een andere wijze van componeren als reactie op de Romantiek. Dat kwam niet geheel uit de lucht vallen, Richard Wagner en Franz Liszt waren ook al driftig met de stoelpoten in de weer. Maar ere wie ere toekomt, Schönberg was de eerste, met zijn tweede strijkkwartet uit 1908, die het roer omgooit. Derks legt het mooi uit en trekt die lijn verder door. Dat heeft als consequentie dat zij vooral aandacht besteedt aan die componisten die vernieuwend zijn geweest en minder aan hen die voort bouwden op de traditie. Zo komen we componisten als Jean Sibelius en Leoš Janáček niet tegen in het boekje en worden anderen slechts zijdelings genoemd. Overigens een verantwoorde keuze, zeker gezien de beperkte omvang van dit boekje. En natuurlijk zijn er ook andere, min of meer bekende componisten die niet aan bod komen, terwijl anderen slechts zijdelings worden genoemd, maar hoe kan het ook anders binnen dit kader. Velen worden namelijk ook wel genoemd en daarbij opvallend veel vrouwen. Een absolute pluspunt van dit boekje, aangezien de vrouwelijke componisten er in andere boeken, soms beduidend dikkere, vaak veel slechter vanaf komen.

Bijzonder is ook de opbouw van het boekje. Na een inleiding start Derks haar verhaal aan de hand van het thema harmonie en de omgang van componisten hiermee sinds Schönberg. In het heden aangekomen schakelt ze vrij onverwachts terug naar die andere vernieuwer uit de tijd van Schönberg, die echter een andere weg in sloeg: Claude Debussy. Ook die lijn trekt ze vervolgens door naar het heden. In het tweede hoofdstuk doet Derks iets soortgelijks, maar nu aan de hand van het begrip ritme. In hoofdstuk drie, ‘klankkleur’ geheten, komen een aantal onderwerpen aan bod die eveneens kenmerkend zijn voor deze eeuw: nieuwe instrumenten, nieuwe speelwijzes, de ensemble cultuur en natuurlijk de opkomst van elektronische muziek. In het vierde hoofdstuk tenslotte beschrijft ze de ontwikkelingen vanuit een achttal steden die een belangrijke rol hebben gespeeld in de ontwikkeling van de hedendaagse muziek. De keuze is natuurlijk arbitrair en enigszins willekeurig: wel Manchester, maar geen Londen; wel Darmstadt, maar geen Berlijn. Maar ook hier geldt natuurlijk, compleet kun je niet zijn.

Nadeel van Derks’ aanpak is dat sommige componisten in meerdere hoofdstukken ten tonele worden gevoerd en dat er geen sprake is van een doorlopende chronologische lijn door het gehele boekje heen. Aan de andere kant maakt Derks met haar aanpak wel weer mooi duidelijk hoe ingrijpend de muziek in de vorige eeuw op zijn kop ging. En het boekje bevat gelukkig achterin een index zodat alles wat ze schrijft over, bijvoorbeeld Olivier Messiaen, prima is terug te vinden.

Al met al een bijzonder leuk boekje voor de beginner, maar zeker ook voor de luisteraar die al wat meer thuis is in hedendaagse gecomponeerde muziek, al was het maar vanwege het grote aantal componisten dat Derks voorbij laat komen en waarvan er altijd een paar minder bekend, of zelfs onbekend zijn.

‘Een os op het dak’ (ISBN 978-94-6345-370-7) is te koop via de Boekenbestellen of via de boekhandels .