De Link, Tilburg – 20 november 2018
Het team achter De Link slaagt er iedere keer weer in om de top van de hedendaagse muziek naar deze toch vrij kleinschalige setting in Tilburg te halen. Iets wat op zich al een prestatie genoemd mag worden. Bent u hier nog steeds niet geweest, dan moet u het zeker eens overwegen te komen. Gisterenavond bijvoorbeeld brachten Diamanda La Berge Dramm en haar collega’s van het door haar opgerichte Satellite Quartet een prachtig homage aan componist en altviolist Garth Knox. Die overigens nog niet zo heel lang geleden zelf nog bij De Link te gast was.
La Berge Dramm, wier carrière zich de laatste tijd als een komeet gedraagt, voelt zich nauw verbonden met Knox. Hij schreef de afgelopen jaren voor haar een serie solo’s voor viool, samengebracht onder de titel ‘Violin Spaces’ en nog maar zeer recent vastgelegd op Cd, waar de violiste er vanavond een drietal van laat horen. Het zijn zeer ingenieuze miniconcerten waarin Knox alle mogelijkheden van de viool aftast, per solo een ander onderdeel belichtend. Zo laat hij La Berge Dramm in ‘Ten Fingers’, de titel zegt het al, zonder strijkstok spelen. Pizzicato dus en dan wel met twee handen. Het enige andere dat ze nog mag doen is ritmisch trommelen op de kast. In ‘No Pitch, No Problem’ gebruikt ze dan weer vrijwel alleen de techniek van het met de strijkstok slaan op de snaren, Col Legno genoemd. Dit geeft weer een geheel andere, ritmische klank.
Knox is zich pas vrij laat gaan toeleggen op zijn carrière als componist, nadat hij jaren lang als altviolist deel uit maakte van het Arditti Quartet, één van de belangrijkste strijkkwartetten als het gaat om de hedendaagse muziek. Mooi aan de muziek van Knox is dat hij een zeer geslaagde synthese weet te bereiken tussen de inmiddels traditionele avant-garde, waar hij vanuit zijn tijd bij het Arditti Quartet meer dan vertrouwd mee is, en die andere muzikale wortels: de Ierse volksmuziek. Knox komt uit een muzikale familie en kreeg juist die muziek met de paplepel ingegoten. De ‘Violin Spaces’ bevatten dan ook prachtige ritmische patronen waarin die muziek goed herkenbaar is, zonder dat we kunnen zeggen dat Knox volksmuziek schrijft. La Berge Dramm voelt zich er in ieder geval uitstekend bij thuis en brengt de stukken vol overgave en passie. De bijzondere band tussen maker en uitvoerder werpt hier zonder meer zijn vruchten af.
Dat is zeker ook het geval met Knox’ strijkkwartet ‘Satellites’. Het wordt uitgevoerd door een speciaal voor de uitvoering opgericht strijkkwartet, het Satellite Quartet. Helaas vanavond niet compleet wegens ziekte van de altvioliste Wenting Kang. Nog afgelopen zaterdag werd echter met Yanna Pelser een prima vervangster gevonden en van onwennigheid was gisteren allerminst sprake. Analoog aan wat we hierboven benoemden over Knox’ muziek, begint het strijkkwartet ritmisch, pizzicato gespeeld en afgewisseld met prachtige verglijdende klanken die je alleen maar kunt krijgen door met de strijkstok te spelen. Verderop wordt het stuk grilliger, gevolgd door een krachtige en zeer intense altviool solo, een huzarenstukje van Pelser – zeker als we in aanmerking nemen dat ze voor afgelopen zaterdag dit kwartet nog niet kende. De vioolsolo daarna is al even intens, maar heeft daarnaast een schurend karakter. De folkinvloed is hoorbaar in een spannende kwartetpassage even verderop waarin Knox tevens gebruik maakt van diverse speeltechnieken. Het moet een razend ingewikkeld parcours zijn wat de strijkers hier afleggen, maar alles klinkt messcherp met een perfecte timing.
Twee leden van het kwartet, tweede violiste Sarah Saviet en celliste Marie Schmidt, brengen ieder een solostuk van componisten met wie Knox veel samenwerkte in de tijd van het Arditti Quartet en die beiden van grote invloed waren en zijn voor de hedendaagse muziek: Salvatore Sciarrino en Helmut Lachenmann. Van Sciarrino klinkt dies zesde Capriccio voor viool. Een typisch stuk voor deze Italiaanse componist, waarin hij de nuances van een klank minutieus onderzoekt. Het geluid doet nog het meest denken aan fluitende wind, met onmiskenbaar iets spookachtigs. Dit is muziek op de vierkante millimeter en Saviet geeft al die nuances perfect weer. ‘Pression’ voor cello van Lachenmann is een totaal ander stuk en staat voor een geheel andere vernieuwing binnen de hedendaagse muziek. Lachenmann bekeek in 1970 de cello als een houten kast met snaren en laat dienovereenkomstig de cellist alles doen, behalve er normaal op spelen. Zo laat hij bijvoorbeeld de cellist zijn vingers verticaal over de hals glijden, met de strijkstok met veel kracht de snaren onder de kam bespelen – het lijkt wel een machine – en met de strijkstok van onderaf tegen de snaren slaan. Schmidt doet het allemaal met veel overgave en laat hier horen welke ongekende mogelijkheden dit instrument bezit als je er op een andere manier naar kunt kijken. En de kracht van Lachenmann is dat al die speeltechnieken samen tot een meer dan boeiende compositie leiden.
Bekijk hier een opname van ‘Skating’, één van de ‘Violin Spaces’ van Garth Knox: