Concertgebouw, Amsterdam (NTR Zaterdagmatinee) – 6 april 2019
Het kan verkeren. Gisteren plaatste ik een verslag van het langste stuk dat tot nu toe in deze blog aan bod kwam: het tweede strijkkwartet van Morton Feldman. Een dag later wijdt ik een heel verslag aan kortste compositie tot nu toe. Slechts negen minuten neemt ‘A horseless carriage’, het nieuwe stuk van Mayke Nas in beslag. Maar haar muziek en dus ook dit opdrachtwerk voor het Zaterdagmatinee, verdient wat mij betreft alle aandacht.
Kort en lang zijn relatieve begrippen. Feldman speelt met de tijd in zijn lange stukken, zoals dat tweede strijkkwartet, Nas doet het ook, maar dan precies contra. Zij stopt zo veel in een enkele beweging, balt zaken zo samen dat je het gevoel krijgt van iets veel groters getuigen te zijn. Een grote roman, opgediend in citaten. Want ook Nas vertelt een verhaal en in dit geval dat van de horseless carriage. Zo werden de eerste auto’s genoemd en zo zagen ze er ook uit. Koetsen, met een koetsier op de bok die echter een stuur in handen had en geen leidsels. En ja, de paarden waren vervangen door de eerste verbrandingsmotor. Voor Nas is dit een veelzeggend beeld. Veranderingen, zo legt ze voor het concert uit aan musicologe Thea Derks die haar interviewt, bouwen altijd voort op wat er reeds is en zijn zelden echt vernieuwend. Een gegeven dat ook geldt voor de componist die nieuwe muziek wil maken, maar dat doet met behulp van instrumenten die al eeuwen bestaan.
Maar er is meer. De verbrandingsmotor als uitvinding heeft ons niet louter verder gebracht. Met de huidige klimaatdiscussie in het achterhoofd vraagt Nas zich af of we zo langzamerhand niet de grens hebben bereikt. Moeten we alles wat kan op het terrein van mobiliteit ook willen? Dat hele discours probeert Nas te vangen in die negen minuten. En dus starten we met het Asko|Schönberg, onder leiding van Pablo Heras-Casado, dat een startende motor verklankt. Feilloos. Dit is duidelijk een auto van een oudere generatie of één die nodig toe is aan een grote beurt: het pruttelt, proest en maakt de nodige herrie. Tussen die onwezenlijke, industriële klanken – en het is werkelijk groots hoe Nas dit doet – horen we de spanning. Een spanning die gedurende het stuk, samen met de hectiek steeds verder toeneemt. Het schuurt duidelijk, Nas’ gevoel bij de vooruitgang is duidelijk gemengd. En dan midden in die hectiek, het stuk ligt heerlijk op stoom, is het ineens klaar. Knarsend komt de automobiel tot stilstand.
Waar hedendaagse componisten nog wel eens de neiging hebben hun stuk iets te veel op te rekken, heb je bij Nas nogal eens het tegenovergestelde gevoel. Iets verder oprekken van de materie had best gekund, iets minder samengebald had best gemogen. Maar, het zit er niet in. Dan die negen minuten maar opnieuw luisteren. Gelukkig kan dat met Radio4.
Het stuk van Nas is vandaag een soort van prelude op het eigenlijke concert door het Mahler Chamber Orchestra, eveneens onder leiding van Pablo Heras-Casado. Maar ja, dan zit het Minimal Music Festival ineens in de weg en is het concert door Michael Harrison net iets te bijzonder om te laten schieten. En dus bleef het bij die negen minuten!
Luister hier het concert terug via Radio4.