Diverse locaties, Den Haag – 24 november 2018

Twee feestjes vandaag bij Dag in de Branding. Allereerst beleeft het festival zijn 50ste editie en bestaat het dus reeds 12½ jaar. Felicitaties dus ook aan Caroline Bakker die vanaf het begin als directeur de kar trekt. Verder krijgt Wim Boerman, mede oprichter en artistiek leider van orkest | de ereprijs de Theo Bruins Prijs van de Gemeente Den Haag en de Johan Wagenaar Stichting voor zijn grote verdiensten voor de Nederlandse muziek. En tussendoor is er natuurlijk muziek.

Helaas valt de kwaliteit van het programma, zeker voor een jubileum editie wel wat tegen. Dat begint reeds met ‘Face’ van Yannis Kyriakides en Johannes Schwartz, uitgevoerd door Ensemble ELECTRA. Het stuk draait om het fenomeen gezichtsherkenning met behulp van technologie. Computers zijn steeds beter in staat om op basis van camerabeelden gezichtsuitdrukkingen te herkennen en te labelen. Dit type software gebruikt de componist om live de gezichtsuitdrukkingen van de musici te analyseren en zo middels elektronica de klank te beïnvloeden. Dat klinkt allemaal heel interessant maar in de praktijk merk je daar als luisteraar niets van. Wat je hoort is de muziek die kenmerkend is voor Kyriakides: een mix van analoog voortgebrachte klanken, middels viool, piano, een keur aan blokfluiten en de menselijke stem, aangevuld met en vervormd door elektronica. Dat levert boeiende momenten op, die echter vervolgens verdrinken in de veel te lange compositie. De videobeelden van Schwartz leveren veel filosofisch getinte teksten, die afleiden van de muziek en beelden van vervormde gezichten, die eveneens afleiden. Met de foto’s van de gipsmaskers uit Nias, een Indonesisch eilandje ten westen van Sumatra, weet Schwartz vervolgens wel een interessant element in te brengen. Die maskers werden begin vorig eeuw gemaakt voor rassenonderzoek, liggen nu in het depot van het Utrechts Universiteitsmuseum en maken duidelijk dat er eigenlijk niet zo heel veel nieuws onder de zon is. Maar helaas wordt dit verband niet gelegd en herneemt het stuk na dit intermezzo zijn gewone, inmiddels al te voorspelbare loop.

Over de prijs voor Wim Boerman valt niet te twisten. De bijdrage die orkest de ereprijs levert aan de hedendaagse muziek is groot en op twee manieren belangrijk. Ten eerste door het aan zich binden van jonge componisten en musici, met name middels The Young Composers Meeting die ieder jaar plaatsvindt in februari. Ten tweede vanwege zijn opvallende bezetting van blazers, toetsen, gitaar, basgitaar en slagwerk. Onalledaags voor hedendaagse muziek en dus dwingend naar de componisten om een ander pad te kiezen. Dat leidt tot bijzondere stukken. Drie worden er gespeeld van eerdere deelnemers aan de YCM: Alisson Kruusmaa, Patryk Kusiak en Raphael Languillat. ‘Rain’ heet het stuk van Kruusmaa. Het begint subtiel met trillende blazers en flonkerende pianoaanslagen en zit zich door als een ingetogen klankspel waarin zang, studente Carolina Luis, en ensemble elkaar prachtig in evenwicht houden. Kusiak kiest met ‘Temptation’ voor datgene wat de titel beloofd: Aanzwellende klanken en drie zangeressen die “Come to me” zingen, als Griekse Sirenen. Werk van Languillat was in september uitgebreid te horen tijdens de Gaudeamus Muziekweek, hij was één van de genomineerde componisten. Saskia Lankhoorn speelde daarbij ‘flagellatio ii torso’. Vanmiddag horen we een voorstudie voor ensemble onder de naam ‘Studie super Flagellationem’. Mooi hoe de piano hier gezelschap krijgt van een keur aan andere instrumenten en hoe Languillat het ensemble naar een oorverdovende climax leidt. Het hoofdwerk tijdens dit concert is een nieuw stuk van Chiel Meijering op teksten uit ‘Baal’ van Bertolt Brecht. Meijering kiest ervoor om dicht bij de muziek uit de jaren ’30 te blijven, vermengd met het werk van Willem Breuker. Het levert prettige muziek op die daarnaast prima past bij dit ensemble, ze spelen dan ook de sterren van de hemel en Jeroen van Venrooij is als zanger en acteur onovertroffen. Maar hoe mooi ook, met hedendaagse muziek heeft deze pastiche helaas weinig te maken.

Eén stuk steekt er vandaag met kop en schouder bovenuit: ‘Windwörter’ van Jürg Frey. Deze Zwitserse minimalist weet ook nu weer te verrassen. En niet in de laatste plaats door de prachtige, zeer geconcentreerde uitvoering door sopraan Keren Motseri, waar Frey het stuk voor schreef en violist Joseph Puglia. Teksten hebben bij Frey geen verhalende betekenis, het gaat bij hem veeleer om de klanken van de woorden. Luister naar “Schwarzwasser”, “Winterweiss” en “Seltsamkeit” en u weet wat ik bedoel. En die stemklanken laat hij samenvallen met de vioolklanken – soms hoor je het verschil bijna niet – of juist van elkaar verschillen. Opvallend bij de muziek van Frey en andere componisten die hetzelfde idioom beoefenen is dat er heel weinig en tegelijkertijd heel veel gebeurt. Weinig in de zin dat er louter klank is, geen progressie en maar heel weinig variatie, de muziek is er eenvoudigweg. Tegelijkertijd gebeurt er heel veel op het niveau van verbeelding, de muziek heeft een grote mate van intensiteit en brengt de luisteraar in een andere gemoedstoestand.

Rest nog één concert, ‘Have Robot Dog, Will Travel’, een soort van liedcyclus van Stephanie Pan, in samenwerking met Vitaly Medvedev en Ensemble Klang. Wat we hier krijgen is in wezen gewoon popmuziek met een experimenteel kantje. Veel elektronica, de nodige beats, afgewisseld met meer akoestische bijdrages. Het klinkt allemaal best leuk, maar Pan weet ons nergens te verbazen, ter verrassen of te choqueren. Het kabbelt allemaal heerlijk voort. Rest maar één conclusie: Dit had beter gekund, veel beter!

Beluister hier ‘Rain’ van Alisson Kruusmaa, ‘Temptation’ van Patryk Kusiak en ‘Studie Super Flagellationem’ van Raphael Languillat: