Diverse locaties, Den Bosch (November Music) – 11 en 13 november 2021

Zaterdag was de dag waarop de muziek van de tweede in focus componist bij het November Music festival klonk: de Finse componiste Kaija Saariaho. Helaas kon ze er zelf wegens ziekte niet bij zijn en moesten we ons beperken tot de muziek. Maar wat voor een muziek en wat voor een uitvoeringen. De twee concerten in de avond, van Meta4 en Accentus, behoren zonder meer tot de hoogtepunten van dit festival. Maar er klonk eerder al muziek van deze componiste die inmiddels geldt als één van de meest belangrijke van dit moment. Twee leden van FC Jongbloed brachten vrijdagmiddag ieder een solostuk.

Die middag klonken ‘Duft’ voor klarinet en ‘Nocturne’ voor viool. Prachtige ingetogen stukken, vooral ‘Duft’ was zeer de moeite waard, waarin de subtiele klankbehandeling van Saariaho prima tot uiting kwam. En natuurlijk, tijdens de openingsavond, al weer ruim een week geleden klonk ‘Terra Memoria’ in de ensemble versie. We werden er met name aan herinnerd doordat het strijkkwartet Meta4 zaterdagavond als eerste de oorspronkelijke versie, die voor strijkkwartet, bracht. Een strijkkwartet dat, natuurlijk op de cellist na, staande speelt, komen we nog niet zo vaak tegen, maar reeds bij dit stuk blijkt waarom ze dat doen. Het schrijnende, schurende karakter van dit ‘Terra Memoria’, dat dient als herinnering aan allen die ons zijn ontvallen, weet dit fantastisch spelende kwartet zo uitstekend voor het voetlicht te krijgen dat de rillingen je over de rug lopen. Een bijzonder heftige en intense uitvoering. En dan is er ‘Nymphea’. Alleen al het begin van dit kwartet maakt het meer dan de moeite waard. Rafelige, gruizige klanken vormen een dichte nevel, waar de eerste viool telkens uit opstijgt met een indringende melodie. Verderop verdicht het klankbeeld zich en valt het bijzonder complexe samenspel op. De snelle passage verderop maakt eveneens indruk, als een vloedgolf stromen de klanken de zaal in.

Saariaho’s muziek kent een grote mate van intensiteit en bezit het vermogen om de luisteraar echt te beroeren, tot in de diepste emoties. En zoals dat hoort, trapt Saariaho daarbij nimmer in de valkuil van goedkoop sentiment. Dat vraagt om het zorgvuldig inzetten van klank en het vinden van een balans tussen abstractie en toegankelijkheid. Een goed voorbeeld van die werkwijze is ‘Tag des Jahrs’ uit 2001, voor koor en elektronica en dat later op die zaterdagavond wordt uitgevoerd door het Franse Accentus. De elektronische passages zijn ruw, gruizig, soms zelfs ontregelend. Dat terwijl de zang bijzonder harmonieus is, met duidelijke sporen van de Finse volksmuziek. Iets dat past bij de teksten van Friedrich Hölderlin die gaan over de vier seizoenen. Het is juist die tegenstelling die dit zo’n bijzonder stuk maakt, die ervoor zorgt dat er spanning in zit en je van begin tot eind blijft luisteren.

Saariaho’s nieuwste stuk, dat werd geschreven in opdracht van het ensemble, November Music en Donaueschinger Musiktage en dat hier zijn Nederlandse première beleeft, ‘Reconnaissance (Rusty Mirror Madrigal)’ voldoet eveneens aan deze eisen. Nu wordt het koor aangevuld met percussionist Matthieu Chardon en contrabassiste Laurène Durantel. Een extra element is dat Saariaho hier, op een libretto van haar zoon Aleksi Barrière, stil staat bij de wijze waarop de mens omgaat met de aarde, of beter gezegd: de manier waarop de mens de aarde langzaam verwoest. Een deel van het stuk klinkt kaal, desolaat, om aan te geven waar we op afstevenen, andere delen klinken juist weer zeer heftig en verontrustend, vaak met een grote rol voor de donkere kleuren van de contrabas. Het zijn dit soort stukken, met een duidelijke boodschap, waarin Saariaho’s kwaliteiten optimaal aan bod komen en dat is hard nodig.