Concertgebouw, Amsterdam (NTR Zaterdagmatinee) – 5 maart 2022
Het is oorlog. We zijn het ontwend na decennia van vrede, maar sinds ruim een week kunnen we er niet meer omheen en dus begint dit NTR Zaterdagmatinee met het Oekraïense volkslied en neemt de Nationale Opera s’avonds, voorafgaand aan de wereldpremière van Manfred Trojahns ‘Eurydice – Die Liebenden blind’, een minuut stilte in acht. En het is beslist niet de eerste tragedie die Europa treft, Carl Nielsen neemt ons met zijn vierde symfonie mee terug naar 1914 toen de vrede eveneens na lange tijd geknakt werd. Verder klinkt het nieuwe altvioolconcert van de Zweedse componist Anders Hillborg, voorafgegaan door ‘Ouverture Coriolan in c, opus 62’ van Ludwig van Beethoven.
Het is natuurlijk toeval, het programma voor dit concert kwam meer dan een jaar geleden tot stand, maar dan wel een heel gelukkig toeval. Want wat past op zo’n dag beter dan die vierde van Nielsen? De Finse dirigent Osmo Vänskä vindt dat duidelijk ook, zijn lezing met dit Radio Filharmonisch Orkest is er één die broeit en siddert en aan urgentie niets te wensen overlaat. Nielssens leven bevond zich in datzelfde jaar eveneens in een draaikolk wat, samen met die desastreuze ontwikkelingen in de Europese politiek, hem bracht tot dit onstuimige, maar zeer afwisselende meesterwerk. Na een oerknal aan het begin ontvouwt de componist een veelvoud aan thema’s die elkaars tegenpolen vormen, staand voor het kwaad en voor de onschuld. En zo hectisch en dynamisch als het er in het eerste deel aan toe gaat, zo verstild en fragiel klinkt het tweede, we zitten in het oog van de orkaan. Na een angstaanjagend en beklemmend derde deel volgt in het laatste deel de ultieme ontlading, middels een ‘gevecht’ tussen de twee paukenisten, waartussen die melodie van de onschuld, een kinderversje, zoals Nielsen er vele schreef, probeert overeind te blijven. Het valt niet moeilijk om juist hier die onschuldige Oekraïense burgers in terug te horen die nu letterlijk onder de voet worden gelopen.
Het altvioolconcert van Hillborg, één van de belangrijkste componisten van dit moment, dat hier zijn Nederlandse première beleeft, is geen programmatisch werk en toch past het goed in dit concert en de betekenis die ik er hier aan geef. Het eerste en laatste deel van dit stuk, met hun zijn bijzonder hectische strijkersbewegingen en die mooi toevoeging waarin we de cellisten hun snaren met stokjes horen beslaan, zetten onze zinnen op scherp en omkransen een weids uitlopend klanklandschap, waarin ik de invloed van uitgestrekte Zweedse landschappen meen terug te horen. Een hoogtepunt is die hondsmoeilijke altvioolsolo vol glissandi halverwege, aangelengd met goed gemikte piano noten. Lawrence Power beweegt zich er echter, schijnbaar zonder veel moeite, gloedvol doorheen.
En leek Poetin maar op Coriolanus, de naamgever van de eerste ouverture die niet geschreven werd voor een opera of een ballet. Uit eerwraak besloot deze Romeinse veldheer tegen zijn eigen volk ten strijde te trekken. Zijn vrouw en moeder wisten hem echter, na een interne worsteling die Beethoven prachtig verklankte, tot reden te brengen en hij besloot af te zien van zijn daad.
U kunt dit concert zoals alle Zaterdagmatinees hier beuisteren.