De Link, Tilburg – 22 maart 2022
Het in Amsterdam gevestigde Scordatura Ensemble is sinds 2002 druk met ‘The Amsterdam Partch Project’ dat gewijd is aan de vroege kamermuziek van de Amerikaanse componist Harry Partch, één van de meest unieke figuren uit de hedendaags gecomponeerde muziek. Een project dat uitmondde in ‘Tonality Flux’, een programma met de muziek van Partch en van eigentijdse componisten die zich door zijn werk hebben laten beïnvloeden.
De in 1974 overleden Partch behoort tot de groep componisten die niet uit de voeten kon met ons huidige toonstelsel. In zijn geval verving hij het door een zelf ontworpen 43-toonsstemming. Maar dat niet alleen, hij bouwde er ook nog eens een geheel eigen instrumentarium voor. Dat op zich vormt al een belangrijke reden waarom zijn status inmiddels legendarisch is, maar zijn muziek hoogst zelden wordt gespeeld. Inmiddels zijn er wereldwijd echter een aantal ensembles die zich op die muziek hebben gestort en die kopieën zijn gaan maken van die instrumenten. En één daarvan is dit Scordatura Ensemble, met als laatste aanwinsten de door Aart Strootman gebouwde Diamond marimba en de basmarimba. En ja, alleen al voor dit instrumentarium en de klanken die daarmee worden gecreëerd spoed je je dan naar De Link.
Slechts twee korte stukken klinken er van Partch, de rest van het programma bestaat uit opdrachtwerken voor een vijftal hedendaagse componisten, geschreven voor dit bijzondere instrumentarium: onder andere een gemodificeerde altviool, een kamerorgel dat is omgebouwd tot chromelodeon, de kithara – een soort van groot uitgevallen lier, een gemodificeerde gitaar, diverse blokfluiten en tot slot die twee marimba’s. De klankwereld die je daarmee kunt maken is bijzonder, aan de ene kant volstrekt natuurlijk en aan de andere kant bevreemdend. En wat het meest opvalt, is het vrijwel ontbreken van intervallen. Hier wordt pas duidelijk hoeveel ruimte er eigenlijk zit tussen de noten in het toonstelsel dat wij als gangbaar beschouwen, in vergelijking met deze 43-toonstemming. In de praktijk leidt dit dus tot wolken van klank, zwevende muziek en lange, vaak nauwelijks van kleur veranderende lijnen. Bijzonder en zeker als dat wordt gecombineerd met muziek die uit die andere wereld afkomstig is. Zo horen we bij Partch duidelijk de invloed van folk en zeker in ‘Yankee Doodle Fantasy’ ook die van het variété, maar dan dus in een geheel ander jasje. De Letse Santa Ratniece doet iets soortgelijks in ‘I’m Very Happy’. De titel komt van Partch, maar het stuk is verloren gegaan. Wat we nog wel hebben is een radio-interview dat de tijdens WO II actieve piloot Warren Ward had met de BBC en dat deel uitmaakte van dit stuk. Ratniece gebruikt het ook en combineert het met folkachtige zang en weemoedig lange lijnen, iets waar dit toonstelsel zich prima voor leent.
Opvallend is ook de cyclus ‘Lamento’ van Kate Moore, waar we vier delen van horen. Ze baseerde zich hiervoor op teksten van Isabella di Morra, een Italiaanse dichteres uit de zestiende eeuw en koos voor muziek die duidelijk relatie heeft met die van de Renaissance, nooit geweten dat de muziek uit die tijd zo goed aansluit bij die van Partch, maar dat doet het op wonderbaarlijke wijze. Het is enerzijds typisch Moore, met die bedwelmende ritmiek en tegelijkertijd heel vernieuwend. Zowel Guy de Bièvre als Aart Strootman lieten zich inspireren door een andere dichteres: Emily Dickinson. Beiden maken ook sterk gebruik van ritme, onder andere met behulp van die imposante basmarimba. Strootman bespeelt daarnaast in zijn ‘Life, and Death, and Giants’ zelf een geprepareerde gitaar, invallend voor de zieke Chris Rainier. Het stuk, waarin de gitaar en de basmarimba zorgen voor het ritme, terwijl de altviool en de chromelodeon een soort van drone creëren, heeft wel iets van een klaagzang.
Tot slot en het vormt de perfecte afsluiter, klinkt Merijn Bisschops‘ ‘Targent’, postrock vermengd met hedendaags gecomponeerd. Bisschops sleept de luisteraar mee, dankzij de strakke structuur en de sterk met elkaar vervlochten, hallucinerende klankwereld.