Hoeveel fagotconcerten kent u? Veel zullen het er niet zijn, vrees ik. En kunt u er wel één noemen dan hoort daar het fagotconcert van Sebastian Fagerlund of dat van Kalevi Aho waarschijnlijk niet bij. Voor Bram van Sambeek, voorvechter van dit prachtige instrument ligt dat vanzelfsprekend geheel anders. Het concert van Fagerlund, ‘Mana’ werd speciaal voor hem geschreven, evenals diens solostuk ‘Woodlands’. Van Sambeek brengt het op de CD ‘Bassoon Concertos’ samen met het fagotconcert van Aho en dienst solostuk ‘Solo V’.
Het woord ‘Mana’ heeft in het Fins, waar Fagerlund vandaan komt, en in het Zweeds verschillende betekenissen, maar het staat altijd in relatie tot hogere krachten. En beluister de eerste noten van dit concert en je begrijpt de titel direct. De fagot klinkt hier magisch, bezwerend – de Zweedse betekenis van het woord, meditatief en vervoerend. Met ferme streken schetst Fagerlund in het eerste gedeelte van dit uit één deel bestaande concert zijn opwindende duistere en dreigende wereld. Na dit onstuimige begin volgt een veel rustigere passage, klinkend als een dichte nevel, waar de fagot op regelmatige basis doorheen prikt, soepel en met kracht. Het stuk eindigt nagenoeg op dezelfde onstuimige wijze als het begon.
‘Woodlands’, het solostuk uit 2012 is te beschouwen als een voorstudie voor ‘Mana’, waarin Fagerlund de thema’s reeds vorm geeft en Van Sambeek klinkt hier al even dwingend en meeslepend. Het stuk maakt overigens prachtig duidelijk wat een wonderlijk instrument die fagot is, met zijn diepe, knorrende geluid, de soms wat klagelijke toon, maar evengoed ook dat verrassende hoog.
Kalevi Aho, eveneens afkomstig uit Finland, is een generatie ouder dan Fagerlund en heeft inmiddels een indrukwekkend oeuvre op zijn naam, met onder andere 5 opera’s, 16 symfonieën en 26 solo concerten. Zijn fagotconcert, simpelweg ‘Concert voor fagot en orkest’ geheten, stamt uit 2004 en werd oorspronkelijk geschreven voor Bence Bogány. Het uit vier delen bestaand concert begint ingetogen, het ‘Adante’, waarbij de fagot een heldere melodie blaast, maar krijgt al snel een zekere spanning. In het tweede deel, ‘Vivace’ mag Van Sambeek zijn virtuositeit aanspreken in een serie solo’s te midden van dramatische en heftige orkestpassages. Het derde deel ‘Passacaglia (Adagio) e Cadenza’ is eveneens een langzaam deel, maar wel met een intense, vibrerende spanning, langzaam naar een climax voerend. Waarna in het ‘Cadenza’ een bedwelmend, meditatieve solo volgt. Het ‘Presto’ tot slot is weer een stuk dynamischer, eerder gebruikte thema’s komen voorbij en Aho laat het stuk eindigen in een climax.
Het solostuk van Aho is getiteld ‘Solo V’ en de fagot klinkt hier in eerste instantie als een misthoorn, om dan al snel te wisselen tussen het lage en het hoge register. Bijzonder zijn ook de staccato ritmische fragmenten in dit bijzonder lastig te spelen stuk, zoveel is wel duidelijk.
De uitvoering van de twee concerten is op deze CD in handen van het Finse Lahti Symphony Orchestra, waarmee Van Sambeek in 2015 ook de première van ‘Mana’ speelde. Daar en op de CD onder leiding van Okko Kamu en in het concert van Aho onder leiding van Dima Slobodeniouk. Orkest en dirigenten hebben overduidelijk veel affiniteit met de muziek van Fagerlund en Aho, die beslist ook het één en ander met elkaar gemeen hebben. Beiden schuwen de melodie en de harmonie niet en beiden maken veelvuldig gebruik van spanning en dramatische effecten. Van Sambeek beweegt zich in beide concerten met grote souplesse door het muzikale materiaal. En dat geldt al helemaal voor de solostukken.
Van Sambeek was ook de man achter ‘Red de fagot’. Een actie die zijn hoogtepunt beleefde tijdens de laatste editie van het Holland Festival en die erop gericht was de fagot meer bekendheid te geven. Van Sambeek hier horen in deze fascinerende stukken doet je echter afvragen waarom zo’n actie eigenlijk nodig is. Waarom is er niet veel meer werk voor dit prachtige en zeer veelzijdige instrument? Alle componisten moeten deze CD dan ook maar aanschaffen, goed beluisteren en dan maar schrijven. Nieuwe stukken voor de fagot!
De CD verscheen bij BIS Records.