De Russische componist Sergej Prokofjev wordt nogal eens wereldvreemdheid en naïviteit verweten. Het lijkt een verklaring voor de opgewektheid van zijn eerste vioolconcert, opus 19 dat ontstaat in de zomer van 1917, nota bene tijdens een wandeling in de natuur. En dat terwijl Rusland één van de meest turbulente jaren in zijn geschiedenis doormaakt. De februarirevolutie heeft enige maanden daarvoor plaatsgevonden en onrust is aan de orde van de dag.
En wat componeert Prokofjev? Een vioolconcert waarin de tijd lijkt stil te staan. Niets heeft het van alle ontwikkelingen, nog van de ontwikkelingen op het wereldtoneel, nog van die in de muziek! Als het stuk in 1923 in première gaat in Parijs, in die zin beïnvloedde de oktoberrevolutie dit stuk dus indirect nog wel, noemen de Fransen het dan ook onschuldig en ouderwets.
Het eerste deel, het ‘Andantino’ klinkt dan ook onvervalst lyrisch, dromerig en die buitenwandeling is er goed in terug te horen. De zinderende zon boven het landschap, Prokofjev verklankt het magistraal. Dit is muziek die rust en optimisme uitstraalt. Het middendeel, het ‘Scherzo. Vivacissimo’ heeft iets van een heftige volksdans en vormt een ware uitdaging voor de violist die hier al zijn virtuositeit in kwijt kan. We kunnen niet anders stellen dan dat Rudolf Koelman zich hier met verve doorheen werkt. Het geheel klinkt bruisend, krachtig en vol overgave. Zowel in de solorol als in de orkestpartij, hier gespeeld door het uit Zwitserland afkomstige Musikkollegium Winterthur onder leiding van Douglas Boyd. In het laatste deel ‘Moderato. Allegro moderato’ keert de rust weer terug. En toch, dit deel heeft ook iets weemoedigs, wat we in het eerste deel niet tegenkomen.
Na de oktoberrevolutie componeert Prokofjev ‘Il sont sept’. Ook hier “lijkt de componist geen nauwe banden met de tijdgeest te onderhouden”, aldus Alex Ross in ‘De rest is lawaai’. Maar goed, het zorgt er aan de andere kant voor dat Prokofjev niet in aanvaring komt met het regime. Sterker nog ze laten hem in 1918 zelfs vertrekken. Eerst naar Amerika (tot 1922) en dan naar Parijs. Pas in 1927 gaat hij voor de eerste keer terug en in 1936 zelfs voorgoed. Het is niet dat hij niet ziet wat er onder het communisme aan de gang is, zo maakt ook Ross duidelijk, hij kijkt bewust de andere kant op. Denkt dat het allemaal wel los zal lopen. De vraag rijst dan natuurlijk wat Prokofjev bewoog om vrijwillig terug te keren? Was het louter naïviteit? Wellicht voor een deel. Wat mee lijkt te spelen is dat hij graag succes wilde hebben als staatscomponist. Een andere verklaring die wel wordt gegeven is dat het te maken had met zijn bekering tot de Christian Science beweging tijdens zijn verblijf in Amerika. Vanuit die leer kan hij de overtuiging hebben gehad dat hij een rol had te spelen in de bestrijding van het kwaad.
Hoe het ook zij, hij overleefde de Stalinterreur en stierf op 6 maart 1953, nog geen 62 jaar, een natuurlijke dood. Nog geen uur voordat Stalin zelf overleed! Wat er in resulteerde dat hij zelfs bij zijn dood niet de aandacht kreeg die hij altijd zo graag had willen hebben en die hij zeker ook verdiende. Hoe tragisch.
In 1935 schrijft hij zijn tweede vioolconcert, opus 63, oorspronkelijk een sonate voor viool en piano. En ook in dit werk toont Prokofjev zich een romanticus in hart en nieren. Maar dat optimistische, dat het eerste vioolconcert kenmerkt, is verdwenen. Reeds in het ‘Allegro moderato’ overheerst de melancholie, alsof Prokofjev terugverlangt naar betere tijden. Het zet zich door in het tweede deel, ‘Andante assai’. We zwelgen er hier in, in die melancholie. Maar wat een prachtig stuk muziek! Aan alles is te horen dat Prokofjev deze taal, ouderwets of niet, perfect beheerst. En Koelman weet ook hier die toon perfect te raken. Het slotdeel, ‘Allegro ben marcato’ is krachtiger, heeft iets verbetens over zich, met name door het slagwerk. Prokofjev brengt dit tweede concert, in tegenstelling tot het eerste, duidelijk naar een zinderende climax. Het eindigt dan ook met een ferme paukenslag.
De CD met vioolconcerten verscheen bij Challenge Records en is hier te beluisteren.