Verkadefabriek – ‘s-Hertogenbosch – 3 november 2017 (November Music)
Met ‘Concerto Séraphin’ schreef Wolfgang Rihm een stuk vol voetangels en klemmen. Zijn rijke muzikale taal kent zeker poëtische momenten waarmee hij de luisteraar in vervoering weet te brengen, maar bezit tegelijkertijd een weerbarstig en hermetisch element. Eens lekker achterover leunen is er bij dit stuk dan ook niet bij. Een ensemble dat dit stuk ter hand neemt, moet dan ook uit het juiste hout zijn gesneden. Wat dat betreft is het stuk bij het Franse Ensemble Intercontemporain bijna vanzelfsprekend in uitstekende handen. Met verve loodst dirigent Dylan Corlay de 16 musici door Rihms muzikale wereld.
Wolfgang Rihm, geboren in 1952 in het Duitse Karlsruhe is zonder meer één van de belangrijkste componisten van deze tijd. Hij heeft inmiddels een groot oeuvre bij elkaar gecomponeerd dat niet zo maar onder één noemer is te vangen. Zo is het vorig jaar tijdens November Music opgevoerde ‘Et Lux’ een totaal ander werk dan dit ‘Concerto Séraphin’. Voor dit stuk baseerde Rihm zich op het werk van de Franse surrealist Antonin Artaud die een fervent opiumgebruiker was en wiens teksten door dat gebruik sterk gekleurd zijn. Artaud was naast surrealist overigens ook een revolutionair die tradities en sociale regels regelmatig de oorlog verklaarde. Eens zei hij “Ik zoek naar het onmogelijke dat ik hoop te vinden ondanks alles.”
Wie nu verwacht dat Rihm in navolging van Artaud alle regels van het componeren over boord gooit, komt bedrogen uit. ‘Concerto Séraphin’ staat daarvoor te veel in de traditie die Rihm zelf in de afgelopen decennia mede vorm heeft gegeven. Een revolutionair stuk is het dan ook zeker niet. Wat Rihm wel in klank weet te vangen is het surrealistische element. Middels ingenieus met elkaar verweven klanken weet hij een bedwelmende sfeer te creëren. Neem dat prachtige duet tussen hobo en viool aan het begin van het stuk, de prachtige vermenging van de klank van de twee piano’s – die vaak opvallend percussief worden ingezet, met het slagwerk, de tribaal aandoende klank van de trommels en bongo’s, de bijna schurende solo op basfluit en tot slot, helemaal aan het eind dat prachtige duet van de twee hoorns die een abstract klankgedicht voordragen.
We hadden het reeds over Ensemble Intercontemporain. Dat ook hier weer laat horen dat het tot de absolute wereldtop behoort. Het in 1976 nog door Pierre Boulez opgerichte ensemble weet ook hier weer zeer aangenaam te verrassen. November Music kan er terecht trots op zijn dat dit ensemble, voor de eerste keer, hier zijn opwachting maakt. Ondanks dit moet er echter toch nog een kritische noot worden gekraakt. Wederom is er gekozen voor het toevoegen van video. En wederom doet het meer kwaad dan goed. Niets ten nadele van 33 ⅓ Collective uit Zwolle, wat ze doen is knap en bijzonder. Alleen, wat heeft dit met ‘Concerto Séraphin’ van doen? Het antwoord kan kort zijn: niets. Wat het wel doet, is afleiden. En dat kan dit stuk niet hebben. Het zit zo vol, is zo rijk van klank, er is zoveel dat je aandacht vraagt. Extra videobeelden, het kan er gewoon niet bij.
Maar het is inmiddels wel een fenomeen dat vragen blijft genereren. Waarom gaan zo veel composities tegenwoordig vergezeld van beelden? Kunnen we niet meer simpelweg naar een muziekstuk luisteren en onze eigen beelden erbij maken? Zijn we zó visueel ingesteld dat we niet meer zonder kunnen? Of denken de programmeurs dat we er niet meer buiten kunnen en krijgen we het dus automatisch door onze strot geduwd? Want of je het nu leuk vindt of niet, eraan ontkomen kun je niet? Maar één ding is daarbij wel zeker: de compositie is er geenszins bij gebaat. maar blijkbaar is dat geen issue.