De Toonzaal, ‘s-Hertogenbosch (November Music) – 8 november 2014
Het wereldvermaarde Arditti Quartet zien is altijd een belevenis. Reeds 40 jaar zijn zij pleitbezorgers van hedendaagse muziek en brengen zij premières van hedendaagse componisten. Er zijn dan ook maar weinig componisten van naam die niet voor dit kwartet hebben geschreven.
Tijdens dit concert in de Toonzaal speelden zij werk van drie componisten: James Dillon, Georg Friedrich Haas en John Zorn.
Dillon schrijft zeer complexe stukken en ook zijn vierde strijkkwartet uit 2004 dat hier werd opgevoerd voldoet daar volledig aan. Het is een extreem moeilijk stuk wat duidelijk zichtbaar is aan de musici. Opperste concentratie is geboden, met name vanwege de extreme wisselingen in het stuk waarbij serene momenten worden afgewisseld met ware klankexplosies. De leden van dit kwartet kunnen echter prima overweg met deze materie en de eisen die het stelt aan hun techniek. Het klinkt nergens geforceerd en de bedoelingen van de componist komen volledig over. Aan het eind van dit kwartet ben je als luisteraar heen en weer geslingerd en blijf je perplex achter in je stoel.
Het zesde kwartet van Haas uit 2011 is van een totaal andere orde. Ook dit is een bijzonder stuk maar op een totaal andere manier. Haas maakt in zijn composities gebruik van microtonale stemmingen. Zo zijn de tweede viool en de altviool microtonaal gestemd. Zo ontstaat er een virtuoos werk vol trage glissandi, trillers en tremolo’s. Het levert een hallucinerend geheel op dat de luisteraar in een soort trance brengt. Haas zelf zegt hierover: “het doel is de toehoorder vrijelijk te laten ronddwalen binnen ongehoorde klanklandschappen.” Welnu dat komt over, mede door deze uitvoering van het Arditti Quartet. Het geluid zwelt aan, sterft weer weg. De klanken hebben soms nog het meest weg van een zwerm vogels of een zwerm insecten. Bijna surrealistisch. Het kwartet klinkt daarin vaak als één instrument met prachtig loepzuiver samenspel.
En dan Zorn. Pandora’s Box uit 2013 stond op het programma en dat betekende een samenwerking met de Duitse sopraan Sarah Maria Sun. Zorn is een alleskunner die zich binnen de jazz en de improvisatie scene beweegt maar ook bekendheid heeft verworven als componist van hedendaagse muziek. En dit werk maakt duidelijk dat dit volledig terecht is. Hier geen musicus die ook iets met hedendaagse muziek wil doen maar iemand die het idioom volledig serieus neemt en hier ook écht iets aan toevoegt. Het werk wortelt duidelijk in de traditie van Schönberg en Webern zonder dit te kopiëren. De tekst is in het Duits en zodra Sun begint, eerst als spreekstem en dan met zang wordt dat beeld van de Weense School verder bevestigt. Dezelfde klankwereld, dezelfde dramatiek. Gaandeweg sluipt echter ook de Romantische traditie in dit werk. Ook dit is Zorn niet vreemd. Hij is zeer geïnteresseerd in de mythische en hermeneutische traditie en ontleent daar sinds enkele jaren veel inspiratie uit voor zijn werken. Wat dat betreft zegt de titel Pandora’s Box natuurlijk al genoeg. De muziek is ernaar: een grote intensiteit en dito zeggingskracht. Het stuk neemt je mee naar onbekende werelden, met het Arditti Quartet en Sun als gidsen. En voorwaar: zo wil je wel op reis!