De Duitse componist Wolfgang Rihm componeerde tussen 1975 en 2014 zes vioolconcerten. Alles zes zijn ze nu uitgegeven door Naxos, in samenwerking met de SWR, in een prachtige uitvoering van de Chinese violiste Tianwa Yang, begeleid door de Deutsche Staatsphilharmonie Rheinland-Pfalz, deels onder leiding van de uit Singapore afkomstige Darrell Ang en deels onder die van de Zwitserse dirigent Christoph-Mathias Mueller.
Wolfgang Rihm, geboren in 1952 in het Duitse Karlsruhe behoort zonder meer tot de belangrijkste componisten van dit moment. Op zijn elfde schreef hij zijn eerste compositie en inmiddels is hij reeds over de 400 heen! Hij studeerde bij Karlheinz Stockhausen en Klaus Huber en gaf zelf les in Karlsruhe en Berlijn. De lading prijzen en onderscheidingen laat meer dan overtuigend zien met wie we van doen hebben.
De zes concerten, die allen uit slechts één deel bestaan en ieder van Rihm een naam meekregen, in plaats van een nummer, staan niet in chronologische volgorde op de twee Cd’s, maar om een goed beeld te krijgen van Rihms ontwikkeling binnen dit genre behandel ik ze hier wel in die volgorde. Het eerste stuk dat Rihm voor deze bezetting schreef is getiteld ‘Lichtzwang’, met als toevoeging ‘In memoriam Paul Celan’, de Roemeens-Duitse dichter die de concentratiekampen overleefde, daar een hartverscheurend corpus gedichten over schreef en uiteindelijk een eind maakte aan zijn leven omdat hij niet langer met de pijn verder wenste te gaan. Rihms concertm uit 1975 / ’76 vangt aan met slagwerk, waarna het orkest krachtige klankwolken produceert, te midden waarvan de viool zeer ijle klanken voortbrengt, als een zon die voorzichtig door de wolken breekt. Verderop neemt de spanning toe en begrijpen we het in memoriam karakter van dit vioolconcert.
Misschien is ‘Gesungene Zeit’ uit 1991 / ’92 wel Rihms bekendste vioolconcert, met name vanwege de opname van Anne-Sophie Mutter die het stuk ook in première bracht. Prachtig is het begin waarin we de viool heel langzaam uit de klankmist horen opstijgen. Een delicaat geheel van subtiele klanken ontvouwt zich hier. Gaandeweg loopt de spanning op, zet het slagwerk de zaak op scherp, maar de fragiliteit blijft hier toch het meest opvallen, prachtig verklankt door Yang.
‘Dritte Musik’ uit 1993 is het derde concert en een bewerking van ‘Dunkles Spiel’ uit 1989 / ’90. Ook in dit vioolconcert spelen harp, piano en percussie en belangrijke ondersteunende rol, aangevuld met de accordeon. Het is een weerbarstig stuk waarin vooral de solopartij opvalt, mooi contrasterend met de hierboven genoemde instrumenten. Heftige passages kent het stuk, met grote dynamische contrasten, waarin de viool en het slagwerk elkaar afwisselen. Yang brengt de solopartij met veel overtuigingskracht en het orkest, hier onder leiding van Mueller biedt eclatant weerwerk.
Het vierde concert ‘COLL’ ARCO’ (Musik für Violine und Ochester Nr. 4) en het vijfde, ‘Lichtes Spiel’ (Ein Sommerstück für Violine und kleines Orchester) verschijnen in 2008, respectievelijk 2009. Het vierde concert, tevens de langste van de zes, kenmerkt zich door een zeer aanwezige en zeer krachtige solopartij, waar Rihm de solist danig mee op de proef stelt. Maar ook hier kwijt Yang zich weer op grootse wijze van haar taak. Het vijfde klinkt conform de titel: licht, transparant en met een zekere muzikale speelsheid. Wellicht is dit wel het meest toegankelijke concert van de zes vioolconcerten die Rihm tot nu toe schreef, met name door de virtuositeit die de componist hier van de solist vraagt.
Tussen 2012 en 2014 componeerde Rihm het vooralsnog laatste concert: ‘Gedicht des Malers’. Zijn inspiratie voor dit concert kwam van een nooit geschilderd portret van de beroemde violist Eugène Ysaÿe. Rihm stelde zich voor dat dit wel gedaan was en wel door de expressionist Max Beckmann die wel een portret van de componist Max Reger schilderde. Rihm over dit niet bestaande schilderij: “Der Solist verkörpert quasi den Prinsel des Malers, der mal schneller, mal überlegter über die Leihwand bewegt wird”. Ook dit is een vrij toegankelijk, harmonisch concert waarin de geest van deze beroemde Belgische violist ronddwaalt en dankzij Yang tot leven wordt gewekt.
Bekijk hier een korte documentaire over het tot stand komen van deel 2 van deze uitgave: