De invloed van de Franse componist Olivier Messiaen op de hedendaagse muziek is nog immer zeer groot. Hij wordt dan ook nog volop gespeeld en opgenomen. Onlangs bracht Apartment House een nieuwe opname uit van ‘Quatuor pour la fin du temps’, legde Martin Helmchen het inmense werk voor piano solo ‘Vingt regards sur l’enfant-Jésus’ vast op Cd en boog Alexander Soares zich over twee kleinere stukken: ‘La Fauvette Passerinette’ en de ‘Prélude’. Tijd voor Messiaen dus.

Over de bijzondere ontstaansgeschiedenis van ‘Quatuor pour la fin du temps’, stammend uit 1941 en dus het oudste van de vier stukken die hier aan bod komen, schreef ik reeds eerder naar aanleiding van een concert door het Belgische Collectief. Maar hier wordt het dus gespeeld door vier leden van het Britse Apartment House: violiste Mira Benjamin, cellist Anton Lukoszevieze, klarinettiste Heather Roche en pianist Philip Thomas. Uitgebracht door Another Timbre. Na een vrij experimenteel begin valt het tweede deel, ‘Vocalise pour l’Ange qui annonce la fin du Temps’ op vanwege het ritmische pianospel en de viool die hier zo ongeveer boven zweeft. Prachtig ook die klarinetsolo in ‘Abîme des oiseaux’, de vogels verklankend. Een hoogtepunt is het duet van cello en piano in ‘Louange à l’Éternité de Jésus’. Een repeterend, steeds krachtiger wordend pianomotief flankeert hier een intens dramatisch klinkende cello. Bijzonder zijn ook het zeer dynamische ‘Danse de la fureur, pour les sept trompettes’ en zowat het tegenovergestelde: het zeer contemplatieve ‘Louange à l’immortalité de Jésus’.

Het uit twintig delen bestaande ‘Vingt regards sur l’enfant-Jésus’, twintig contemplaties bij het kind Jezus, schreef Messiaen voor Yvonne Loriot die later zijn tweede vrouw zou worden. Neem er de tijd voor, want dit stuk duurt meer dan twee uur. En voorwaar, het is geen geringe opgave voor een pianist, één waar Helmchen zich, voor Alpha, met verve van kwijt. Allereerst is daar het meditatieve, repeterende element in de muziek, neem als voorbeeld het derde deel ‘L’Échange’, het langzamere vierde:  ‘Regard de la Vierge’, of het prachtig serene vijftiende deel, ‘Le Baiser de l’Enfant-Jésus’, allen getuigend van een grote beheersing van de materie. Maar bij dit grootse werk is er meer van belang. Kenmerkend voor de muziek van Messiaen is de klankkleur, het maakt de pianomuziek van deze meester zo herkenbaar. Een prachtig voorbeeld is het 13e deel, ‘Noël’. Ook dat element is bij Helmchen echter in uitstekende handen. Ten derde werkt Messiaen met vaak enorme dynamische contrasten. De overgang tussen het vijfde deel, ‘Regards du Fils sur le Fils’ en het zesde ‘Par Luit Tout a été Fait’ is bijvoorbeeld ongekend en ook in het bij tijd en wijlen razende tiende deel ‘Regard de l’Esprit de Joie’ dreunt de piano. Ook hier slaagt de pianist echter met glans. In deze stukken valt overigens ook  de perfecte opname, in de Christuskirche in Berlijn, op.

Voor Rubicon nam de Engelse pianist Alexander Soares, onder de titel ‘Notations & Sketches’ twee korte stukken van Messiaen op. De, na de dood van de componist, postuum gepubliceerde ‘Prélude en de pas in 2012 teruggevonden ‘La Fauvette Passerinette’. Die ‘Prélude’ heeft veel gemeen met het hierboven besproken ‘Vingt Regards sur l’Enfant-Jésus’, terwijl het laatste stuk weer past in de serie vogel imitaties, hier betreft het de Baardgrasmus. Prachtig hoe Messiaen vorm geeft aan dat vogeltje. Soares speelt het met veel beeldend vermogen.

De twee stukjes maken deel uit van het debuutalbum van deze pianist waarop hij tevens werk voor solo piano speelt van twee andere Franse componisten. Van Henri Dutilleux horen we de pianosonate, de drie Préludes en de ‘Mini-prélude en éventail’ en van Pierre Boulez speelt Soares ‘Notatations’ en ‘Une Page d’éphéméride’ van Pierre Boulez. Dutilleux’ pianosonate, half jaren ’40 geschreven voor zijn vrouw Geneviève Joy, markeerde een nieuwe fase in zijn componeren en ja, we horen de invloed van Messiaen in dit stuk overduidelijk. De Préludes zijn van 30 jaar later en klinken nog wat experimenteler. Opvallend is dat ‘Notations’ van Boulez uit dezelfde tijd stamt als de pianosonate van Dutilleux. Het is echter een wereld van verschil en toont de vooruitstrevendheid van Boulez als componist. Overigens niets dan lof voor dit album, want het mag dan Soares’ debuut zijn, het album staat als een huis. Zelden hoor je een pianist zo detaillistisch en weloverwogen dit hels moeilijke repertoire spelen. Verbluffend!

Apartment House heeft hun Messiaen album eveneens aangevuld en wel met ‘Among the Tarnished Stars’ van Linda Catlin Smith. Het stuk begint met een langzaam patroon op piano dat steeds wordt herhaald en wat de beide strijkers, viool en cello, gebruiken als onderlegger. Langzaam stijgt de spanning en als de klarinet zijn intrede doet, is dat met een hoge, lang aangehouden toon, slechts doorsneden door een enkele piano aanslag. Dat tekent dit stuk: de piano met repeterende klanken, de strijkers en de klarinet met ijle klanken, langs elkaar heen bewegend.

Beluister hier een deel van ‘Quatuor pour la fin du temps’:

En beluister hier ‘Par luit tout a été fait’, ‘Regard de l’Esprit de Joie’ en ‘Le Baiser de l’Enfant-Jésus’ uit ‘Vingt Regards sur l’Enfant-Jésus’:

Tot slot kunt u hier een portret van Alexander Soares bekijken: