Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam – 10 oktober 2019
Gisteren nam in het Muziekgebouw aan ’t IJ het Residentie Orkest, onder leiding van Michal Nesterowicz, de Nederlandse première van ‘After the Great War’ van Theo Verbey voor zijn rekening, nadat het eind vorig jaar zijn wereldpremière beleefde in het Finse Tampere. Hier zat het ingeklemd tussen stukken van Benjamin Britten en Ralph Vaughan Williams. Een wat vreemde keuze, zeker voor de donderdagavondserie.
Niets mis met de muziek van deze beide componisten, integendeel, maar men had evengoed kunnen kiezen voor meerdere stukken van Verbey, of als hij dan toch in een traditie moet worden geplaatst, in die van hemzelf. Bijvoorbeeld van Peter Schat of Jan van Vlijmen, bij wie Verbey studeerde.
Op één manier is de keuze van vanavond echter verdedigbaar. Qua sfeer passen de stukken goed bij elkaar. De belangrijkste reden hiervoor ligt in het feit dat Verbey voor ‘Aftert the Great War’, waarin hij stil staat bij de Eerste Wereldoorlog, kiest voor de muziek uit die tijd. Verbey componeerde een soort van pastiche waarin hij de Duitse laat romantiek verbindt met de Franse muziek van met name Claude Debussy en Maurice Ravel. Na een stormachtig begin met rollende donder, klinkend als kanonschoten biedt hij ons een gevarieerd klanklandschap. Al snel ontvouwt zich een wat ouderwets aandoende klankwereld die ons allesbehalve aan hedendaagse muziek doet denken. Met zijn kleurrijke melodieën en pakkende ritmes pakt hij het publiek weliswaar in, maar er blijft iets knagen. Veel muzikaal geweld, dat wel: de chaos wordt uitstekend verklankt. Maar wat ik mis is de ontreddering, de pijn, de angst, het verdriet, al die emoties die horen bij een oorlog. Muziek die juist dat verklankt, is er een stuk minder. Het blijft bij Verbey allemaal nogal aan de oppervlakte. Maar goed, als je altijd de luxe van vrede hebt gekend, iets dat voor een groot deel van ons geldt, is dat wellicht ook wel onmogelijk.
Vaughan Williams kende die luxe niet. Wellicht lukte het hem daarom wel in ‘Romanze. Lento’, het derde deel van zijn vijfde symfonie. En die, ook al ging hij in 1943 in première, gaat niet eens over de oorlog. Althans, officieel niet. Want zeker in de context van het stuk van Verbey kun je niet anders dan in dit verstilde, serene deel denken aan de verschrikkingen. Vaughan Williams laat je letterlijk stil staan. Mede geholpen door de mooie uitvoering die we hier krijgen van het Residentie Orkest onder leiding van Michal Nesterowicz. Trekken we de lijn door dan horen we in het slot, ‘Passacaglia. Moderato’, de hoop. De ritmische melodie, de pauken, het opzwepende karakter. “Er komt een einde aan”, zegt Vaughan Williams hier, midden in de chaos.