Dit album, uitgebracht door Wergo, met vier stukken voor orkest van Hans Werner Henze is in meerdere opzichten een bijzonder monument. Allereerst omdat het een serie opnames bevat van de befaamde dirigent Oliver Knussen, die van onschatbare waarde is geweest voor de hedendaagse gecomponeerde muziek en helaas in 2018 op 66-jarige leeftijd overleed. Hij was goed bevriend met Henze, die ons reeds in 2012 ontviel.
Blijft over cellist Anssi Karttunen die beiden kent sinds 1990. Zes jaar later, zo verhaalt hij in het boekje bij de Cd, wist hij beiden naar Finland te krijgen voor een residentie tijdens het Suvisoitto Festival. Het begin van een vriendschap. Tijdens dit festival speelde hij een deel van Henze’s ‘Englische Liebeslieder’ en in de jaren daarna bleef Henze hem vragen ook de rest ter hand te nemen. Karttunen achtte het stuk echter veel te ingewikkeld. Tot Knussen hem na Henze’s dood vroeg het stuk te spelen tijdens een concert geheel gewijd aan de muziek van Henze, pas toen zei hij toe. En nu staat het stuk uit 1984 op dit album, samen met drie andere stukken. Samen vormen ze een reis door de tijd.
We beginnen in 1963 met het uit 9 delen bestaande ‘Los Caprichos’, met als ondertitel ‘fantasia per orchestra’, waarvoor Henze zich liet inspireren door de etsen van Francisco Goya. Maar ook niet meer dan dat, filmmuziek is het geenszins. Later zei hij dat hij de “Schmerz, Sarkasmus und Schrecken in Goyas Werk” wilde weergeven, en verder: “jedoch zu diesem Zweck nicht zo viele Ausdrucksmittel des 20. Jahrhunderts anwenden”. Als reden voert hij aan dat hij meer wilde aansluiten bij Goya’s tijd. Het kenmerkt de houding van Henze die in diezelfde tijd zich niet wilde conformeren aan de heersende mode: het serialisme. In dit ‘Los Caprichos’ vermengt Henze dan ook op krachtige wijze het heden met de traditie. Innemende passages wisselt hij hier af met dramatische momenten vol heftigheid. Alles prachtig verklankt door het BBC Symphony Orchestra onder leiding van Knussen.
Met het uit 1974 stammende ‘Heliogabalus Emperator’ verwijst Henze naar de Romeinse keizer Marcus Aurelius Antonius Augustus, uit de tweede eeuw, die na zijn dood de bijnaam Heliogabalus kreeg vanwege zijn Baäl aanbidding. Hij was een hedonist pur sang. Toen hij op zijn achttiende na vier jaar keizer te zijn geweest werd vermoord, was hij reeds 5 keer getrouwd en gescheiden! In tegenstelling tot ‘Los Caprichos’ schreef Henze met deze uit één stuk bestaande compositie wel programmatische muziek. De beelden laten zich er dan ook prima bij denken. Vanzelfsprekend is de muziek daarbij op menig moment heftig, extatisch en speelt het slagwerk een grote rol. Opvallend in dit stuk zijn de snelle tempowisselingen en het werken met vaak zeer korte fragmenten, waardoor het geheel een uitgesproken dynamisch karakter krijgt, iets dat recht doet aan het turbulente leven van deze keizer.
Anders dan je zou verwachten schreef Henze de zeven ‘Englische Liebeslieder’ in 1986 direct voor cello en orkest, toen nog ‘Sieben Liebeslieder’ geheten. “Es liegen den sieben Sätzen sieben englischen Gedichte zugründe aus dem verschiedene Kunstepochen”, zo legt Henze uit, “verschiedene Seelenzustände und Versmasse enthaltend, die ich auf ihre inhaltlichen Strukturen hin analysiert und in Musik transponiert habe, eigentlich ganz im Sinne von Liedkompositionen, die graduell in Instrumentalmusik verwandelt wurde.” Om tot slot nog toe te voegen: “die Indentität der Texte wird nicht preisgegeben.” In 1991 haalde Henze er één deel uit, genaamd ‘Introduktion, Thema und Varatione’ – het stuk dat Karttunen speelde op het hierboven genoemde festival – en in 1998 kreeg het zijn huidige titel: ‘Englische Liebeslieder’. En ook hier valt de gelaagdheid op in de muziek, de poëtische verfijning en de dramatische zeggingskracht. Maar bovenal, ondanks die gelaagdheid en de complexiteit van de muziek, valt de transparantie in de orkestklank op. Een verdienste van Knussen.
Tot slot schreef Henze in 2012, vlak voor zijn dood het vrij korte ‘Ouverture zu einem Theater’, ter gelegenheid van het eeuwfeest van de Deutsche Oper in Berlijn. Met opera-achtige allure besluiten we dit prachtige album.
Beluister hier het album: