Muziekgebouw aan ‘IJ, Amsterdam – 30 januari 2020
In het Muziekgebouw aan ’t IJ is sinds zaterdag 25 januari de tweede editie van de Strijkkwartet Biënnale aan de gang. Meer als een week lang vinden de gehele dag concerten plaats waarin wellicht wel de meest gehanteerde kamermuziekbezetting de boventoon voert. Met gelukkig ook veel aandacht voor het hedendaagse strijkkwartet – deze bezetting blijft onverminderd populair – met name in deze laatste drie dagen. Tot en met zaterdag doen we dan ook uitgebreid verslag vanuit dit muziekpaleis
De componisten die we sinds eind jaren ’60 tot de minimal music rekenen, allemaal afkomstig uit Californië, zijn daarbij rijkelijk vertegenwoordigt. De muziek van Philip Glass, ‘Quarterzatz’; Steve Reich ‘Different Trains’ en Terry Riley klinkt in meerdere concerten. Met die laatste trappen we de donderdagmiddag af. Het Ruysdael Kwartet, dat zich regelmatig over werk van hedendaagse componisten buigt, heeft het aangedurfd Rileys omvangrijke ‘Salome Dances For Peace’ in te studeren. Dit uit vijf delen bestaande kwartet, met een lengte van twee uur schreef Riley in 1989 voor het Kronos Quartet. Die namen het stuk in hetzelfde jaar ook op en sindsdien heeft geen enkel andere kwartet zich gewaagd aan een complete uitvoering. Nu dus wel en die van het Ruysdael is ronduit magistraal. In dit stuk laat Riley Salome – u weet wel de dochter van de Joodse Herodias die in ruil voor een dans van haar stiefvader het hoofd van Johannes de Doper eist, door Richard Strauss tot opera verwerkt – weer terugkeren. Maar nu met een positieve missie: dansen voor de vrede.
Na het eerste deel, ‘Anthem Of The Great Spirit’, dat een aantal opvallend ritmische delen bevat, waaronder ‘Peace Dance’ en waarin we duidelijk de invloed van Afrikaanse en Arabische muziek horen, maar ook die van Amerikaanse folk, trekt Riley in het tweede deel, ‘Conquest Of The War Demons’ de teugels aan. Hier betreedt Salome samen met Half Wolf de onderwereld om in een zeer enerverende en krachtige scène, ‘Breakthrough To The Realm Of The War Demons’ de strijd met de demonen van het kwaad aan te gaan. Ze wint natuurlijk. In het prachtige derde deel, ‘The Gift’, het hoogtepunt van het kwartet, wekt Riley een schitterende en zeer harmonieuze muzikale wereld tot leven. Als geen ander slaagt hij erin om de grote diversiteit aan klankkleuren die de vier strijkinstrumenten in zich hebben met elkaar te vermengen. En het is de verdienste van het Ruysdael kwartet dat dit hier ook zo sprekend naar voren komt. In ‘The Ecstasy’ vervolgt onze heldin haar missie en brengt vrede tussen ‘Bear Father’ en ‘The Great White Father’. Afsluiten doet Riley met ‘The Good Medicine’, een laatste, enerverende, extatische dans. Gloedvol en met kracht vertolkt. Het daverende applaus na afloop is welverdiend.
Ook Thomas Adès ‘Arcadiana’ is inmiddels een klassieker binnen het hedendaags repertoire. Ook hier kwam dit uit 1994 stammende kwartet al eens voorbij. In april 2016 besprak ik een uitvoering door het toen nog bestaande Doelen Kwaret en in juni 2017 kwam de uitvoering door het Danish String Quartet voorbij, uitgebracht door ECM Records. Ingaan op alle verwijzingen en citaten waar Adès dit stuk, een goede gewoonte van hem, mee vol stopte doen we dus niet opnieuw. Wat in beide verslagen nog niet zo uitgebreid aan bod kwam is de link met de muziek uit het verleden. Het programmaboek wijst er terecht op dat Adès meer beïnvloed is door de klassieken dan door de romantici. Dat het Duitse Signum Quartett, dat het stuk met veel gevoel voor detail, maar evengoed met passie speelt, het dan ook combineert met het achtste kwartet van Franz Schubert is dan ook helemaal niet zo’n vreemde. Die muziek, net als die van Mozart en de vroege Beethoven, resoneert zonder meer door in dit ‘Arcadiana’. Het is de verdienste van Adès dat hij dat op zo’n manier doet dat het zijn eigen taal verreikt en bijdraagt aan de unieke signatuur van zijn muziek.