Het pianokwartet als bezetting en dan meestal als piano met een strijktrio, kent zijn hoogtijdagen in de achttiende en negentiende eeuw. Componisten als Mozart, Beethoven, Schubert en Brahms schreven ervoor. In de twintigste eeuw raakt het pianokwartet, net als alle andere vaste vormprincipes wat in het gedrang. Toch zijn er altijd nog componisten die zich ertoe aangetrokken voelen, getuige ook deze Cd met drie stukken voor deze bezetting van de uit Litouwen afkomstige Arvydas Malcys en het pianokwartet van de Let Pēteris Vasks, gespeeld door het Ippolitov-Ivanov Piano Quartet op het bij Naxos verschenen ‘Baltic Inspiration’.
Ik moet bekennen dat Arvydas Malcys voor mij tot op heden onbekend was, in tegenstelling tot Pēteris Vasks die ik reeds enige decennia volg. Opvallend aan zijn werk, zo leert een rondgang op internet, is dat veel stukken meerdere versies kennen. Zo is ‘Hyacinth of the Snowfields’ er in een versie voor pianokwartet, maar ook voor in een versie voor fluit, hobo en strijkorkest en tel ik van ‘Milky Way’ uit 2002 maar liefst tien versies, waarvan de laatste uit 2012 stammend er één is voor pianokwartet. Maar we beginnen dit album met de eerste versie van ‘Blackthorn Eyes’ uit 1999. Langzaam, vanuit de stilte krijgt dit stuk vorm. Aanvankelijk alleen vanuit aanzwellende strijkers. Dan bouwt de piano solo een ritmisch patroon. Op het moment dat de strijkers weer aansluiten ontstaat boeiend samenspel waarbij vooral het contrast tussen de ritmische patronen van de piano en de vloeiende lijnen van de strijkers opvalt. ‘Hyacinth of the Snowfields’ valt op door de dynamische contrasten, iets dat we ons wel voor kunnen stellen bij de titel. Zo horen we de strijkers zowel in scherpe ritmische passages, gecombineerd met staccato spel van de piano, als in meer ingetogen lyrische passages. ‘Milky Way’ begint eveneens met een aanstekelijk ritmisch patroon van de vier kwartetleden gezamenlijk. Iets van volksmuziek is ook hier hoorbaar. Hier is het op enig moment de viool die zich losmaakt voor een vliedende melodie tegen het ritmisch patroon.
Na deze drie stukken kan ik niet anders stellen dan dat deze kennismaking met de muziek van Arvydas Malcys mij prima bevalt. Warmbloedige stukken, met groot enthousiasme en veel aandacht voor detail uitgevoerd door het, mij eveneens onbekende, Russische Ippolitov-Ivanov Piano Quartet.
Het relatief lange pianokwartet van Vasks, bestaande uit zes delen, stamt uit 2001. Het stuk vangt uiterst zacht en ingetogen aan met het ‘Preludio’. Dan ontvouwt zich een transparant patroon, waar de invloed van volksmuziek in doorklinkt. Iets dat nog sterker wordt in het ritmische ‘Danze’. In het ‘Canti drammatici’ treffen we een geheel andere sfeer. Het is hier de cello die direct de melancholieke toon neerzet, gevolgd door indringend pianospel. Intieme strijkerspassages zorgen voor afwisseling. Zeer ritmisch, stuwend met dwingende kracht, klinkt het ‘Quasi una passacaglia’. Met vurige strijkbewegingen, krachtige pianoaanslagen zet Vasks hier zijn kwartet op scherp. Na een ritmisch patroon op de piano luidt de cello op verstilde wijze, middels een prachtige melodie, het ‘Canto principale’ in. De piano legt hier beeldende accenten, terwijl de strijkers bepalend zijn voor de ietwat melancholieke sfeer. Naadloos loopt het over in het ‘Postludio’ waarin een melodie op viool de toon zet. Een bijzonder stuk dit pianokwartet en bijzonder mooi en ingetogen vertolkt door dit Ippolitov-Ivanov Piano Quartet.
Beluister hier ‘Milky Way’: