De Finse componiste Kaija Saariaho kwam op deze blog al vaker voorbij. Niet zo gek natuurlijk, als je over hedendaagse gecomponeerde muziek schrijft, kun je moeilijk om deze inmiddels iconische componiste heen. Nu is de aanleiding een album van BIS met daarop het inmiddels klassieke ‘Graal Théâtre’, de wereldpremière op Cd van het eveneens voor viool en orkest geschreven ‘Vers toi qui est si loin’; ‘Neiges’ in de versie voor twaalf cello’s en tot slot ‘Circle Map’ voor orkest.
Saariaho komt oorspronkelijk uit Helsinki, waar ze studeerde aan de Sibelius Academie onder Paavo Heininen. Een bezoek aan de Darmstadter Ferienkurse, leidt tot een verhuizing naar Freiburg waar ze aan de Hochschule für Musik gaat studeren bij Brian Ferneyhough en Klaus Huber. Dat bevalt haar niet echt, ze ervaart de regels die het serialisme stelt te zeer als een beperking. Tijdens de Ferienkurse van 1980 hoort ze voor het eerst de muziek van de spectralisten Tristan Murail en Gerard Grisey, wat haar doet besluiten te verkassen naar Parijs waar ze in 1982 aan de slag gaat aan het IRCAM, een stap die haar werk blijvend zal kleuren.
Inmiddels componeert Saariaho niet vaak meer voor elektronica, maar die invloed blijft haar muziek wel degelijk kleuren, zoals ook dit album weer leert. ‘Neiges’ uit 1998 wordt gespeeld door twaalf cellisten, maar kwam wel tot stand middels de computer. Zoals eerder opgemerkt, naar aanleiding van een Cd die vorig jaar bij Ondine uitkwam, speelt de natuur en natuurkundige verschijnselen een belangrijke rol in Saariaho’s werk. Zo ook hier waarin de componiste, verspreid over vijf delen, ingaat op de verschillende kwaliteiten van sneeuw, iets waar ze in Finland over het algemeen meer van hebben dan wij. Cello’s dus, maar de textuur van de muziek, de klank, de wijze waarop de instrumenten zich tot elkaar verhouden, het doet allemaal sterk denken aan elektronica.
In de twee stukken voor viool en orkest horen we Peter Herresthal als solist, naast het Oslo Philharmonic Orchestra, onder leiding van Clément Mao-Takacs. Met ‘Graal Théâtre’, Saariaho’s eerste vioolconcert, daterend uit 1994 – in 1997 bewerkte ze het stuk voor viool en kamerorkest – verkennen we een tweede thematische lijn in haar werk: die van de oude verhalen en mythologieën, in dit geval dat van de graal. Maar puur muzikaal toont Saariaho hier ook nog een andere interesse, hoe laat je een solo instrument samenwerken met een orkest, zeker in 1994 voor haar nog relatief nieuw terrein. Direct al in de openingsmaten horen we de link naar de middeleeuwse troubadours in de zingende klank van een fantastisch spelende Herresthal. Nagenoeg solo, naast die prachtige vondst van de pauken, tot heel geleidelijk het orkest zijn intrede doet. En het mag gezegd, dat kan nauwelijks beter. Mao-Takacs tovert hier met de klank en bereikt een bijzonder grote mate van transparantie. En ja, ook hier hoor je de invloed van elektronica en die van de spectralisten terug.
Voor het vrij korte ‘Vers toi qui es si loin’ bewerkte Saariaho in 2018 de slot aria van haar eerste opera ‘L’Amour de Loin’ uit 2000. Een opera die ze baseerde op het leven van de troubadour Jaufré Rudel. En ook hier valt de bijzondere synthese op tussen solo instrument en orkest, met een bijna mystiek resultaat.
‘Circle Map’ uit 2012 is een werk voor orkest en tegelijkertijd een stuk voor orkest en stem, al wordt die stem elektronisch voortgebracht, ook in Saariaho’s werk een bijzonder element. De teksten stammen van de Perzische dichter Rumi en werden ingesproken door Arshia Cont. Die stem, de elektronische vervorming, de vaak vrij duistere klankwolken van de blazers en de duidelijk repetitief ritmische structuur geven een bijzondere spanning aan dit zeer boeiende stuk. En ook hier horen we het Oslo Philharmonic, dankzij Mao-Takacs die de muziek van Saariaho inmiddels perfect beheerst, op de toppen van zijn kunnen.Voeg daarbij de onberispelijke geluidskwaliteit van deze SACD en de duur van bijna 90 minuten (!) en je hebt een prima medicijn voor lock-downs en andere ongemakken.
Bekijk hier de trailer van het album: