Muziekgebouw aan ‘t IJ, Amsterdam – 22 mei 2016
Gamelan en techno, het lijkt een ondenkbare combinatie. De Southbank Gamelan Players bewijzen echter, samen met Ed Handley en Andy Turner van het Engelse Plaid dat die combinatie helemaal niet zo vreemd is als hij op het eerste gezicht lijkt. Zoals u ongetwijfeld weet staat het woord ‘gamelan‘ zowel voor de muziekstijl zoals die ontwikkeld is op het Indonesische eiland Java als voor de instrumenten die in het ensemble worden gebruikt. Dat zijn hoofdzakelijk de bronzen, ijzeren en koperen slaginstrumenten, maar we vinden in het orkest tevens de rebab – een tweesnarige luit en de suling – een bamboefluit.
Het kloppende hart van deze avond wordt gevormd door de Southbank Gamelan Players. Een uit veertien leden tellend ensemble dat zijn residentie heeft in het Londense Southbank Centre. Als geen ander slaagt dit ensemble erin om een brug te slaan tussen de traditionele Javaanse gamelanmuziek, elektronica, hedendaags gecomponeerde muziek van componisten als Salvatore Sciarrino, dans en theater. De leden van dit ensemble zijn niet alleen actief als bespelers van wat in feite één groot slagwerkinstrument is, maar zijn voor een deel ook actief als componist en als kunstenaar op andere terreinen dan de muziek. Zo is Cathy Eastburn, waar we de compositie ‘Meltdown’ van horen, geschoold in ‘sindhenan’, oftewel Javaanse vrouwelijke zangimprovisatie waar zij hier een mooi staaltje van laat horen. Ze wordt hier ondersteund door Malcolm Miller die haar stem elektronisch bewerkt en de luisteraar het gevoel geeft een koor te horen in plaats van een solozangeres.
Argumented Gamelan is eveneens een onderdeel van de Southbank Gamelan Players en een initiatief van Charles Matthews. Met een verleden als technoproducent is hij sinds 2010 aangesloten bij de Southbank Gamelan Players. Met Augmented Gamelan is het zijn doelstelling om gamelan en elektronica verder te integreren. In ‘Network’ blijkt dit prima te lukken. De sferische klanken van de elektronica kleuren hier wonderlijk goed bij de licht echoënde klanken van het slagwerk en vormen een dromerig geheel. In ‘Electronic Gamelan’ horen we vlak voor de pauze voor het eerst het complete ensemble samen met de heren van Plaid. Het is een zeer ritmisch stuk waarin de grote diversiteit van klankkleuren, zo eigen aan deze combinatie van instrumenten, optimaal tot zijn recht komt.
Bekijk hier een uitvoering van ‘Network’:
Dat is eveneens het geval in ‘Rubber Time’. Dit stuk van de Indonesische componist Rahayu Supanggah heeft hij samen met Plaid speciaal geschreven voor deze combinatie. In dit bijna drie kwartier durende stuk verkent Supanggah alle aspecten van zowel het traditionele Javaanse instrumentarium als van de elektronica. Waarbij hij momenten van sereniteit en transcendentie, soms is er zelfs sprake van een sacrale sfeer, afwisselt met heftig ritmische aan techno refererende ritmes en duistere drones. Het begin van dit stuk vormt van dit laatste een goed voorbeeld. Donkere en onheilspellende klankgolven, pulserend en vibrerend overstromen de luisteraar. En dan, voorzichtig bijna, ontvouwt zich een ingetogen ritme voortgebracht middels de metalen instrumenten van de gamelan. Het ritme neemt in complexiteit toe en krijgt het typische hypnotiserende karakter dat deze vorm van muziek gemeen heeft met de westerse minimal music. En ook hier valt weer op hoe goed die duistere elektronische klanken passen bij de klank van het slagwerk. Bijzonder is ook het moment waarop door twee leden van het ensemble de suling en de rebab ter hand wordt genomen, hiermee een delicate, weemoedige melodie spelend. Als aansluitend dan ook nog uit diverse hoeken van het ensemble zang weerklinkt, ontstaat er een vorm van sacraliteit. Verstaanbaar is het vanzelfsprekend niet, maar de zang heeft wel wat weg van de zang die we kennen van Boeddhistische monniken en zal ongetwijfeld gaan over de belangrijke zaken van het leven. Het contrast met de passage die hierop volgt kan bijna niet groter zijn. Een sterk door techno beïnvloed ritme ontvouwt zich en het is bijzonder om te horen hoe goed het geluid van het slagwerk, dat hier langzaam aan wordt toegevoegd, hierbij past en leidt tot een opzwepend geheel. Dan verkast iedereen weer eens, een ritueel dat we reeds meerdere keren hebben gezien, en kiest een ander onderdeel van de enorme hoeveelheid slagwerk. Een even complex en dwingend ritme ontvouwt zich wat zich naar een verdovende climax spoed.
Bekijk hier eerdere opnames van Plaid & Southbank Gamelan Players: