Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam (Holland Festival) – 13 juni 2018
“Nobody is expecting you to get your shit together” verzucht Mollena Williams. Het is slechts één van de vele huiveringwekkende en tegelijkertijd imponerende zinnen in ‘Hyena’ dat Georg Friedrich Haas componeerde naar aanleiding van de teksten van zijn vrouw en dat hier tijdens het Holland Festival zijn Nederlandse première beleeft.
Williams was ooit zwaar verslaafd aan alcohol, ze dronk een fles whisky als ontbijt, maar slaagde er in 2007 in om af te kicken. Enige jaren later maakte ze een voorstelling over die allesbepalende ervaring in haar leven, de tekst die ze daarvoor schreef diende uiteindelijk, nadat Mollena en Georg Friedrich elkaar in 2013 hadden leren kennen, als basis voor ‘Hyena’ dat in november 2016 zijn wereldpremière beleefde.
Willams kan vertellen, zoveel is zeker. Ze is niet voor niets bekend geworden als storyteller en performance kunstenaar. En ze vertelt het gehele verhaal, hoe de drank bezit van haar nam, hoe die heilzaam voor haar werkte, waarom ze überhaupt drank nodig had om een beetje zin in haar leven te vinden en hoe ze plotseling op een dag zag dat het zo niet verder kon. Het moment dat ze voor de spiegel staat en ziet dat ze meer dood dan levend is. “I was relieved and terrified.” Relieved omdat ze zag hoe ze eraan toe was en terrified omdat ze iets moest gaan doen met die wetenschap. Ze laat zich uiteindelijk opnemen en ontmoet al tijdens de eerste nacht ‘Bubbles, de hyena. Ze ziet hem levensecht en hij praat tegen haar. “We need to go” zegt hij tegen haar. Het is mooi geweest, je hebt je punt gemaakt, maar nu gaan we verder waar we gebleven zijn. Prachtig is dat moment aan het eind als ze terug naar huis gaat en een man die op straat dingen verkoopt haar staande houdt, Bubbles loopt naast haar. En wat haar nog nooit is gebeurd, gebeurt nu: deze man verkoopt drank! “Emerald glooming in the sun.” Ze weet hem te weerstaan en na alle plaatsen getrotseerd te hebben waar ze altijd whisky kocht, komt ze thuis: “Here I was sober, but not alone, I brought with me a new friend.” En even verder: “And she thinks of nothing but drinking” Die zinnen snijden door de ziel. Cynisch nee, realistisch wel. Het gevecht gaat door, nog steeds. Ze eindigt ermee: “She wants for me to loose hope. And I, will not.”
Haas’ muziek is imposant. Hij is niet voor niets één van de belangrijkste componisten van dit moment. Zijn muzikale taal die uitgebreid put uit de microtonaliteit is zeer herkenbaar en authentiek en laat je als luisteraar zeker niet onberoerd. Dat bewees hij reeds met ‘In Vain’ en dat bewijst hij met de drie stukken die vanavond worden gespeeld. Eerst ‘Suyaka’ uit 2006, dan ‘de terrae fine’ uit 2001 en tot slot ‘Hyena’. ‘Suyaka’ is geschreven voor accordeon en slagwerk en wordt hier uitgevoerd door twee musici van Klangforum Wien dat al veel werk van Haas uitvoerde en hier ook, onder leiding van Bas Wiegers tekent voor ‘Hyena’. Accordeonist Krassimir Sterev en percussionist Alex Lipowski creëren hier een fijnzinnig en transparant microtonaal klankweefsel . Prachtig vallen de hoge noten van de accordeon, Haas prijst deze kwaliteit van het instrument, samen met die van de toetsen van de xylofoon die door Lipowski met een strijkstok worden bewerkt. Haas schreef het stuk vlak na de geboorte van zijn jongste dochter en het licht klinkt dan ook door in dit stuk. Het tegenovergestelde horen we in ‘de terrae finae’ dat Haas schreef in een periode dat het niet goed met hem ging. Violiste Gunde Jäch-Micko vertolkt dit solostuk dit schrijnende, in een zekere zin mistroostige stuk met volle overgave. Ze brengt de aaneenschakeling van glijdende klanken, van laag naar hoog, met grote intensiteit, voert het tempo en de spanning op en laat ons de pijn voelen.
En dan is er ‘Hyena’ van ruim een uur. Ga er maar aanstaan om zo’n tekst en zo’n performance te voorzien van muziek. Laten we hierbij één ding direct stellen. Williams heeft het volstrekt niet nodig, iets wat Haas zelf volledig onderschrijft. Hij ziet hun relatie dan ook als twee kunstenaars, allebei in een ander metier die elkaar aanvullen. Bijvoorbeeld zoals bij john Cage en Merce Cunningham het geval was. Daar ligt tegelijkertijd een uitdaging. De performance van Williams staat als een huis, de muziek van Haas eveneens. De twee kunstuitingen zijn zo sterk dat als ze elkaar versterken je omver wordt geblazen. Als Williams voor het eerst Bubbles ontmoet, versterkt Haas dat met donkere, nachtmerrieachtige klanken, als ze naar huis gaat versterkt hij op grootse wijze de spanning in iedere stap die ze zet. Je hoort de hyena janken, je voelt de twijfel, je voelt de drank trekken. Maar soms zit de muziek ook in de weg, is hij zo krachtig dat je het verhaal niet verstaat of is Williams zodanig aanwezig dat je de muziek even zonder haar woorden zou willen horen. Maar goed, hoe kan het anders met twee kunstenaars van dit formaat.
Bekijk hier een fragment, het einde van de voorstelling, van de première:
En lees hier een boeiend interview dat Neil Westerlaken met het echtpaar maakte voor de Volkskrant en dat ingaat op hun achtergronden en boeiende seksuele relatie.