Als slot van een John Cage drieluik twee albums die later deze maand verschijnen. Op het door Thanatosis Produktion uit te brengen ‘Kristine Scholz Plays Otte and Cage’ horen we de pianiste Kristine Scholz in ‘Music for Piano 4-19’ uit 1953, naast vier delen uit ‘Buch der Klänge’ dat Hans Otte eind jaren ’70, begin jaren ’80 componeerde. Verder aandacht voor het bij 7 Mountain Records te verschijnen ‘Kraakhelder’, een album van violiste Jellantsje de Vries en pianist Bobby Mitchell waarop de twee Cage’ uit 1947 stammende ‘Nocturne for Violin and Piano’ uitvoeren, naast stukken van Ruth Crawford Seeger, Carl Nielsen en de vader van Jellantsje, de componist Klaas de Vries.
Hans Otte en John Cage, het is beslist geen toeval dat Krisitine Scholz juist deze componisten koos. Niet alleen kende zij beide componisten goed – Cage overleed in 1992, Otte in 2007 – de beide componisten kenden ook elkaar zeer goed en onderhielden warme relaties. Dat leidde er onder andere toe dat Cage een frequente gast was tijdens het door Otte sinds 1959 jaarlijks georganiseerde Pro Musica Nova Festival, overigens net als Scholz. “Dedicated to John Cage on his 80th birthday; in old friendship and deep gratitude” waren dan ook de woorden horend bij ‘Sounds for Organ Solo’ dat Otte schreef voor die gedenkwaardige dag, een moment dat Cage helaas niet meer zou meemaken, hij stierf enkele weken ervoor. De twee componisten hadden veel gemeen, het is dat waar Otte aan refereert, waaronder die aandacht voor geluid en niets anders dan geluid.
Cage brak met het aloude idee dat een muziekstuk een kop en een staart moest hebben of erger nog, ergens over moet gaan. Vandaar dat hij begin jaren ’50 de hulp inriep van het toeval, middels een van zijn leerling Christian Wolff gekregen Engelse versie van de I-Tjing. Het tekent die ‘Music for Piano 4-19’, waarvan delen mogen worden gespeeld, maar dat ook als één geheel mag klinken en waarbij het rechter pedaal continu wordt ingedrukt, de versie die Scholz brengt. Otte had eenzelfde doel, maar een andere weg om er te komen, letterlijk spelenderwijs, luisterend, vormde zich de twaalf delen van ‘Das Buch der Klänge’ waarvan Scholz vier delen speelt. Zo prachtig en met veel toewijding dat je hoopt dat ze nog eens de gehele cyclus uitbrengt.
In 1947 was Cage nog niet bezig met de ‘I Tjing’ maar wel al met die grote aandacht voor klank, iets dat heel mooi blijkt uit die verstilde en veel te korte ‘Nocturne voor viool en piano’ waarin de muziek zich beweegt in het grensgebied van stilte en geluid. De titel ‘Kraakhelder’ heeft alles te maken met een bepalende ervaring voor Jellantsje de Vries. Ze viel in 2016, in het Muziekinstrumentenmuseum in Brussel, als een blok voor de Hardangerviool, “transparant, galmend en vol boventonen”, iets dat vooral wordt veroorzaakt door die extra snaren, die niet worden bespeeld, maar wel mee resoneren. Inmiddels heeft De Vries er zelf één, we horen hem in ‘Rotnheims-Knut’ een Noorse dans waar het album mee opent opent. De overige composities, waaronder die ‘Nocturne’ van Cage, speelt ze op een normale viool, het zou de stukken te veel geweld aan doen. En wat daarbij opvalt is het weinig bekende, maar zeker zo mooie repertoire. Zo verdient die wonderlijke sonate voor viool en piano van Ruth Craword Seeger, stammend uit 1926, beslist veel meer aandacht, de invloed van de Amerikaanse folk is onmiskenbaar, evenals die van de late romantiek. En prachtig is ook die zeer veelzijdige opening van Carl Nielsens ‘Preludio e Presto for Violin’, een solo waarin de kwaliteiten van deze violiste optimaal naar voren komen.
Naar aanleiding van dat bezoek in het Muziekinstrumentenmuseum in 2016 schreef Klaas de Vries speciaal voor zijn dochter ‘Terug…opnieuw beginnen’, een stuk dat op dit debuutalbum natuurlijk niet mag ontbreken en dat Jellantsje ook uitvoerde tijdens het aan haar vader gewijde componistenportret door het Orgelpark, oktober vorig jaar. Klaas de Vries over het stuk: “Het brengt ons terug naar de bron en navigeert door de ruimte tussen verleden en heden, tussen plaatsen waar we zijn geweest en plaatsen waar we nooit zijn geweest en tussen dingen die we bezitten en dingen die we zijn kwijtgeraakt”. Het verklaart het precieze karakter, de slepende melodie en de weemoed, en ja het gaat naadloos over in Cage’ ‘Nocturne’, waar ik deze bespreking mee begon.
Het tweede deel van ‘Das Buch der Klänge’ is te beluisteren via Bandcamp. Het album is daar ook te koop:
En bekijk deze video over ‘Kraakhelder’: