Willem II Concertzaal, Den Bosch – 21 maart 2019

Het FAQ Festival, sinds 2010 in Den Bosch actief, slaagde er ook dit jaar weer in om een boeiend programma samen te stellen en haalde een aantal interessante acts uit zowel binnen- als buitenland naar Den Bosch. Op deze eerste avond, het festival duurt tot en met zaterdag, treffen we Kees Tazelaar, Drew McDowell en Aessandro Cortini aan op de poster. En wie de wereld van hedendaagse elektronica een beetje volgt, weet dat we hiermee een even interessante als afwisselde line-up hebben.

Kees Tazelaar is componist, hij studeerde compositie bij Jan Boerman en is al decennia verbonden aan het instituut voor sonologie, waar hij ook in de jaren ’80 studeerde: sinds 1993 als docent en sinds 2006 als directeur. Daarmee is hij tevens één van de belangrijkste vertegenwoordigers van de elektronische tak van de hedendaags gecomponeerde muziek. De vier werken die we hier horen zijn dan ook allemaal zogenaamde fixed media composities, de digitale versie van de vroegere stukken op tape. Alles ligt dus vast en wordt louter afgespeeld. Wie denkt dat hij dan net zo goed deze muziek thuis kan beluisteren heeft het mis. Volgens Tazelaar dan en wij kunnen het niet anders dan met hem eens zijn. Als redenen om deze muziek toch vooral in de concertzaal te beluisteren geeft hij er drie: de akoestiek, die van de Willem Twee Concertzaal voegt inderdaad veel toe, het feit dat de muziek klinkt uit vijf door de ruimte opgestelde luidsprekers en tot slot, maar niet het minst belangrijk, het feit dat je de muziek samen met anderen beluistert.

Het werk van Tazelaar is divers al zijn er wel een aantal overeenkomsten te benoemen. Allereerst werkt Tazelaar louter met klank in al zijn variatie en is er in zijn muziek dus geen sprake van melodische en  harmonisch progressie en speelt ritme eveneens geen rol. In dat werken met klank weet Tazelaar echter wel sfeer te creëren, een ander kenmerk dat deze stukken met elkaar gemeen hebben. De basis voor die klanken is bij deze componist heel divers. In ‘Berglandschap’ zijn het bewerkte veldgeluiden -, we horen onder andere stromend water,  in ‘Chroma 1’ zijn het zowel klanken van instrumenten als vocale klanken en in ‘Serenade’ is het eveneens de menselijke stem. Maar dan meestal louter als basis, Tazelaar vervormt de bronnen vaak zodanig dat het origineel niet meer te herkennen is. In ‘Serenade’ dat Tazelaar in 2016 schreef in opdracht van Groupe de Recherches Musicales (GRM) in Parijs is daar een prachtig voorbeeld van.  Een centrale rol in dit stuk is weggelegd voor een opname van zangeres Siân Wassermann die improviseert op het gedicht ‘De Profundis’ van de Oostenrijkse dichter Georg Trakl. Bijna in het gehele stuk speelt Tazelaar louter met de klank en lijkt hij vooral geïnteresseerd in de diverse kleuren van de stem. Opvallend zijn die paar korte passages waarin hij deze bewerking achterwege laat en we flarden tekst verstaan. Bijzonder zijn ook de hallucinerende klanken in ‘Erwachen Heiterer Empfindungen bei der Ankunft auf dem Lande’ waarin Tazelaar verwijst naar het eerste deel van de zesde symfonie van Beethoven. De muziek lijkt er totaal niet op, maar qua sfeer verschilt dit stuk helemaal niet zo vel van dat van de grote meester.

Sfeer scheppen kun je ook prima overlaten aan Drew McDowall. Vorig jaar wilde het festival hem reeds naar Den Bosch halen vanwege het feit dat 20 jaar geleden het album ‘Time Machines’ uitkwam van een band die zich eveneens ‘Time Machines’ noemde, maar waar eigenlijk het legendarische Coil achter schuil ging, waar McDowall toen deel van uitmaakte. Nu lukt het gelukkig wel en het is dan ook de muziek van dit album dat hij vanavond speelt. Veel afwijken van wat we eerder van hem hoorden, bijvoorbeeld bij OORSTOF, in februari 2016 doet het niet. Want wat ik toen opschreef naar aanleiding van zijn optreden: “IJskoude golven overstromen het publiek en doen je het koude zweet uitslaan. Soms klinkt het angstaanjagend, maar soms ook leeg, héél erg leeg.” is ook hier van toepassing. Het is nog net geen drone die McDowall ons hier presenteert al komt het wel in de buurt, niet dat er geen  variatie zit in zijn muziek, die is er wel maar op een heel subtiele wijze. De klanken verkleuren in het klein uur dat hij op het podium staat slechts heel langzaam. Een bedwelmende set.

De Italiaan Alessandro Cortini bracht in 2017 het album ‘Avanti’ uit naar aanleiding van het terugvinden van een groot aantal 8 mm films die zijn opa maakte en een aantal cassettes met geluidsopnames van gesprekken tussen zijn familieleden. Wat ontbrak was muziek. Een aanleiding voor Cortini om een soundtrack bij die goed bedoelde amateurfilmpjes, gemaakt in de jaren ’70 en ’80 te maken. Hier in de Willem II Concertzaal presenteert hij dit complete werk. Het is te zien als een soort van suite, waarbij de muzikale delen van elkaar worden gescheiden door stukken uit de conversaties en waarbij Cortini de filmbeelden bij elkaar heeft gegroepeerd. Zo starten we aan het strand, komen vervolgens in een volledig ondergesneeuwde stad terecht en zo verder. ‘Avanti’ kun je als album echter prima aanschaffen want veel relatie tussen de muziek en de beelden zit er niet, of het zou het stuk moeten zijn waarin we landschappen voorbij zien glijden, duidelijk gefilmd vanuit de auto, waar Cortini een slepend ritmisch patroon bij componeerde en een al even verglijdende melodie. De muziek van Cortini leent zich overigens wel voor een doel als dit. Het is harmonieus en ritmisch maar heeft tegelijkertijd diezelfde onscherpte en terloopsheid als die beelden. Hoe helder zijn noten soms ook klinken, er ligt altijd een laagje gruis overheen, het stof van de tijd. Of, zoals u wilt de nostalgie. Want ja, je zit toch ook aan die filmpjes te denken waar je zelf op voor komt.

Beluister het originele ‘Time Machines’ via Bandcamp:

Beluister ‘Avanti’ via Soundcloud: