Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam – 13 februari 2015

Onder de titel ‘The Rest Is Noise’, refererend aan het beroemde boek van Alex Ross over hedendaags klassiek, organiseert het Muziekgebouw aan ’t IJ een verrassende serie concerten in het brede veld van hedendaagse muziek op het snijvlak van pop, elektronica en hedendaags klassiek. Een hoogtepunt in deze serie was de uitvoering van ‘In Vain’ van Georg Friedrich Haas door Insomnio onder leiding van chefdirigent Ulrich Pöhl. Het stuk, geschreven in 2000 is inmiddels een klassieker binnen de hedendaagse klassieke muziek en in dit concert was weer eens goed te horen hoe terecht deze status is.

Wikipedia zegt het volgende over het begrip melodie:”een karakteristieke opeenvolging van tonen, dat wil zeggen van toonhoogten en toonduren, die in combinatie met het ritme een bepaalde muzikale gestalte vormt.” Welnu, dat kan bij Haas allemaal overboord. Haas werkt op een totaal andere manier. Hij creëert een continue stroom van noten die de luisteraar meevoert en in trance brengt, zonder melodie, zonder ritme en dus zonder enige vorm van houvast. Het gaat in golven door je heen, golven van de meest bizarre en bovenaardse klankkleuren. Daarnaast werkt Haas in dit stuk met het gegeven van licht. De zaal is op 2 momenten volledig in duisternis, wat het dramatisch effect nog verder vergroot.

Het geheel levert een grote poëtische zeggingskracht op die je diep in de ziel raakt. Klanken die vrolijk maken maar zeker ook klanken die koude uitstralen en desolaatheid, zoals zo’n tien minuten voor het einde van het stuk. Het is inmiddels voor de tweede keer volledig donker in de zaal en de sfeer is koud, desolaat. Wat nog aanzienlijk versterkt wordt door de geluidsuitbarsting van het slagwerk. De harde metalen klanken van de bekkens gaan door merg en been. Het stuk nadert duidelijk zijn climax. Maar even onverwacht keert de sereniteit weer terug, het licht gaat weer aan. En dan, terwijl het lijkt alsof het stuk zich gaat hernemen, dooft het uit als een nachtkaars en is het stuk voltooid.

Haas studeerde onder andere bij Friedrich Cerha en aan het IRCAM in Parijs. Daar vond hij de stijl die hij nu nog steeds beoefend en die ook dit werk zo kenmerkt: het spectralisme, waarin gewerkt wordt met kwarttonen. Dit geluid laat zich wellicht nog het beste vergelijken met een aanzwellende en weer wegvliegende zwerm bijen. Of met elektronica. Want alhoewel Haas met akoestische instrumenten werkt, klinkt zijn werk heel vaak alsof het met elektronica is voortgebracht.

Hierbij een interview met leden van Ensemble Dal Niente en delen uit het stuk.

Beluister hier een live uitvoering van In Vain door hetzelfde Ensemble Dal Niente.

Voorafgaand aan het concert speelde Dante Boon ‘Music for solo piano’ van Michael Manion. Een zeer meditatief en zacht stuk, bestaande uit pulserend gespeelde noten maar dan in een heel laag tempo. Waarbij het vooral de onderliggende vibratie van de aangehouden noten is die voor het effect zorgt, daar de intervallen tussen de noten net kort genoeg zijn om deze continuïteit niet te doorbreken. Het zorgt voor een mooie poëtische spanning.

Maar wie is in hemelsnaam op het onzalige idee gekomen om dit te plannen op het foyerdek? Terwijl de bezoekers naar binnen stromen. De omgevingsgeluiden klonken vaak, en zeker naarmate de aanvangstijd van ‘In Vain’ naderde, beduidend dominanter dan Boons pianospel en verpestten alles. Respectloos, zowel naar de componist als naar de pianist. Een ander woord heb ik er eerlijk gezegd niet voor!